اخبار باشگاه اقتصاددانان

آدینه اسفندیاری: در حالی که حدود ۱۲ روز از حمله نظامی اسرائیل به ایران می‌گذرد و در این مدت آمریکا نیز مستقیما وارد جنگ شد و برخی از تأسیسات هسته‌ای کشور را هدف قرار داده، فضای سیاسی و امنیتی کشور همچنان ملتهب و ناپایدار است. البته با توجه به اخباری که در خصوص آتش بس به دست می‌رسد،‌ در چنین شرایطی، بحث بازگشایی بازار سرمایه به یکی از تصمیم‌های حساس و چالش‌برانگیز تبدیل شده است.

بنا بر تعریف‌ها، استرس، واژه مبهمی است که برای توصیف موقعیت، شیء یا شخصی که باعث استرس می‌شود، احساس‌ها و پاسخ‌های جسمی که در فرد ایجاد می‌شود و در نهایت نتایج حاصل از آن به کار می‌رود. استرس حالتی است که وقتی رخ می‌دهد، افراد با رویدادهایی روبرو می‌شوند که آنها را تهدیدکننده سلامت جسمی یا روانشناختی خود می‌یابند.

‌بعد از جنگ روسیه و اوکراین در سال ۲۰۲۲ سناریوهایی از آینده بازار نفت و تاثیر نگران‌کننده آن در زندگی مردم ایران وجود داشت. عده‌ای که با این دانش ناآشنا بودند یا مدیران سنتی انرژی ایران، این نوع نگاه را دوست نداشتند، اما واقعیت های آن سناریوها به مرور و طی تنها ۳ سال خود را نشان دادند. ‌

۹ روز پس از تجاوز رژیم صهیونیستی به ایران، ایالات‌متحده بامداد یکشنبه رسما وارد جنگ شد و با بمباران سه مرکز هسته‌‌‌ای ایران، خاورمیانه را وارد فاز جدیدی کرد. نیویورک‌‌‌تایمز، در وصف این اقدام ترامپ که بدون کسب اجازه از کنگره انجام شده بود، اصطلاح «قمار بزرگ» را به کار برد و توضیح داد که حمله رئیس‌‌‌جمهور آمریکا به تاسیسات هسته‌‌‌ای ایران بزرگ‌ترین قمار ریاست جمهوری‌‌‌ دونالد ترامپ بود که ممکن است به پرخطرترین اقدام دوران ریاست جمهوری‌‌‌اش تبدیل شود.

همان‌‌‌گونه که قبلا هم پیش‌بینی می‌‌‌شد، بعد از حملات رژیم صهیونیستی به جمهوری اسلامی ایران و هدف قرار دادن مراکز نظامی و هسته‌‌‌ای توسط رژیم صهیونیستی، اسرائیل به تنهایی توان اینکه تمام مراکز هسته‌‌‌ای را از بین ببرد، نخواهد داشت. به همین دلیل هم پیش‌بینی می‌‌‌شد که آمریکا در انتهای کار، به کمک اسرائیل شتافته و تاسیسات فردو را از بین ببرد. در نهایت هم این اتفاق رخ داد. البته با توجه به اینکه ترامپ مهلت دو هفته‌‌‌ای برای احتمال شروع گفت‌وگوها و توافق در نظر گرفته بود، کمتر انتظار می‌‌‌رفت که آمریکا به همین زودی دست به‌‌‌کار شود. در واقع رئیس‌‌‌جمهور آمریکا، پیش از اتمام این فرصت دو هفته‌‌‌ای، به‌‌‌ناگهان و با یک فریب به تاسیسات فردو، نطنز و اصفهان حمله کرد و سبب شد تنش در منطقه به‌‌‌شدت افزایش یابد.

در شرایط حساس و پرالتهاب کنونی که ایران عزیز ما درگیر یکی از ‌‌بحران‌های امنیتی خطرناک دهه‌‌‌های اخیر شده است، آنچه بیش از هر چیز ضرورت دارد، حفظ آرامش ملی، تقویت همبستگی اجتماعی و پایبندی به اصول عقلانیت و خرد جمعی است. دشمنانی که خود را در جایگاه مدعی حقوق بشر و نظم جهانی جا زده‌‌‌اند، برخلاف همه موازین بین‌المللی، دست به اقداماتی زده‌‌‌اند که نقض صریح حاکمیت ملی و تهدید مستقیم صلح و امنیت منطقه‌‌‌ای است.

کشور اکنون در وضعیتی است که جامعه ایرانی و تمامیت ارضی کشور ایران دچار تجاوز شده است. این طور که از وضعیت جنگ می‌توان استدلال کرد، کل جامعه به همراه میراث تمدنی و تاریخی موجود در جامعه، به خطر افتاده است.

فعالان بخش خصوصی همواره بر لزوم همیاری و تعامل دولت و این بخش تاکید فراوانی داشته‌اند؛ حال با شرایط ویژه فعلی و حمله غیرمترقبه و دور از انتظار به خاک کشور عزیزمان ایران، این ضرورت دوچندان هم می‌شود، چراکه دولت و بخش خصوصی وظیفه دارند دوشادوش یکدیگر، هر آنچه در توان دارند برای هم‌وطنان صبور و میهن عزیزمان ایران انجام دهند. پرواضح است که فعالان اقتصادی همواره انتقاداتی به سیاست‌های گوناگون دولتی داشته‌اند، اما بخش خصوصی خود را ملزم می‌داند که در وضعیتی که گرفتار آن شده‌ایم، به حمایت از دولت بپردازد تا بعد از رفع خطر دشمن خارجی، معضلات داخلی را با گفت‌وگو رفع و رجوع کنیم. بدیهی است که کمیته‌های گوناگون برای مدیریت وضعیت کشور در شرایط جنگی ایجاد شده است؛ اما به نظر می‌رسد که تشکیل یک کمیته ویژه اقتصادی با حضور فعالان بخش خصوصی و دولت، می‌تواند سبب مدیریت بهتر اوضاع اقتصادی شود. در کمیته‌ ویژه‌ جنگ اقتصادی بخش خصوصی می‌تواند در کنار دولت تلاش کند تا میهن عزیزمان ایران و مردم صبورمان در چنین وضعیتی آسیب‌های کمتری متحمل شوند.

تنش‌های اخیر، بار دیگر زنگ خطر را برای منطقه‌ای که در سال‌های گذشته با سلسله‌ای از بحران‌های امنیتی، سیاسی و انسانی مواجه بوده، به صدا درآورد. حمله رژیم صهیونیستی به تاسیسات ایران که با پاسخ قاطع و متوازن جمهوری اسلامی مواجه شد، صرفا یک عملیات نظامی نبود، بلکه نمایانگر تلاش نظام‌مند آن رژیم برای کشاندن منطقه به درگیری‌های طولانی‌مدت، فرسایشی و مخرب است.

زیستن در زمانه جنگ، بمباران و مهلکه ‌ای که کشور متجاوز به جان میهن تحمیل کرده است، در نگاه اول بسیار سخت است. اما این مردم نجیب به نحوی رفتار می‌کنند گویا که هزاران سال چگونگی رفتار در بحبوحه شرایط جنگی را آموزش دیده‌اند؛ یکی خواهان آن است که اگر خانواده افراد مهاجرت‌کرده دچار سختی شده‌اند به آنها کمک کند و دیگری در زمانی که هنوز اینترنت ملی نشده بود، از طریق شبکه‌های اجتماعی اعلام می‌کند اگر شهر خود را ترک کرده‌اند و نگران هزینه‌های سکونت هستند، می‌توانند ‌میهمان آنها شوند. البته که فقط این نیست سیاستگذاران هم به تناسب همین شرایط، اقدامات به‌هنگامی مانند به‌تعویق انداختن مالیات‌ها انجام داده اند. فعالان اقتصادی نیز از این قافله عقب نمانده‌اند؛ آنها که یکه‌تازان سیستم تولید و تجارت در کارزار جهانی هستند که رژیم صهیونیستی علیه ایران به راه انداخته است.

واضح است که کشور ما در شرایط فعلی با جنگی تحمیلی از سوی یک رژیم غاصب و صهیونیستی مواجه شده است و همان طور که مشخص است در چنین جنگی، بخش‌‌‌های اقتصادی و امنیت اقتصادی کشور هم مورد هدف دشمن قرار می‌گیرد. در چنین وضعیتی، تعامل موثر و هم‌‌‌افزایی دولت و بخش خصوصی می‌تواند نقش کلیدی در تاب‌‌‌آوری کشور ایجاد کند. در این بزنگاه تاریخی، دولت وظیفه دارد که از بخش خصوصی حمایت کند و بخش خصوصی هم باید در کنار دولت بایستاد و نقش مسوولانه از خود ایفا کند تا به کمک یکدیگر بتوان از این بحران به سلامت عبور کرد.

در شرایطی که بنیامین نتانیاهو، نخست‌‌‌‌وزیر اسرائیل، جنگی ویرانگر میان ایران و اسرائیل را با تجاوز مستقیم به خاک ایران در شب پنج‌شنبه آغاز کرده‌است، این پرسش ذهن بسیاری از تحلیلگران، سیاستگذاران و افکار عمومی را به خود مشغول داشته که فرجام چنین اقدامی چه خواهد بود؟

در روزهایی که ایران عزیز ما با یکی از حساس‌‌‌ترین مقاطع خود در سال‌های اخیر مواجه است، یک واقعیت بار دیگر با وضوح تمام نمایان شده است: میدان نبرد تنها صحنه‌‌‌ای برای نمایش قدرت سخت نیست، بلکه عرصه‌‌‌ای است که باید هم‌‌‌زمان با میدان دیپلماسی پیش برود تا بتوان آینده‌‌‌ای عزتمندانه و پایدار برای کشور رقم زد. در شرایطی که قدرت‌‌‌های منطقه‌‌‌ای و فرامنطقه‌‌‌ای سعی در تحمیل موازنه‌‌‌های جدید از مسیر زور دارند، تنها برخورداری از توان نظامی پیشرفته کافی نیست؛ بلکه این دیپلماسی هوشمند و حقوق‌‌‌محور است که می‌تواند استمرار مقاومت در میدان را به دستاوردی پایدار در میز مذاکره تبدیل کند.

ایران عزیز، سرزمینی که هویت، فرهنگ و تاریخ ما در رگ‌‌‌هایش جریان دارد، امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند هوشیاری، همبستگی و مسوولیت‌‌‌پذیری همه ماست. تهدیدهایی که کشور ما با آن مواجه است، تنها محدود به مرزهای فیزیکی و درگیری‌‌‌های نظامی نیست، بلکه جنگی همه‌‌‌جانبه علیه باورها، امیدها و وحدت ملی ما در جریان است. در چنین شرایط حساسی، هر یک از ما سنگری برای حفاظت از خانه مشترکمان هستیم و نباید اجازه دهیم ناامیدی، تفرقه و بی‌‌‌تفاوتی، دیوارهای دفاعی ما را فرو بریزد.

امروز، ایران عزیز ما که نه‌ فقط خانه اجدادی ما بلکه بخشی از جان و استخوان ماست، در معرض تهدیدهایی بی‌سابقه و همه‌جانبه قرار گرفته است. سرزمینی که سده‌ها مهد فرهنگ، علم، مقاومت و کرامت بوده، اکنون در برابر هجومی قرار گرفته که فقط به مرزهای فیزیکی ختم نمی‌شود. دشمنی که امروز با ما روبه‌روست، نه‌فقط با سلاح و ابزار نظامی، بلکه با اطلاعات جعلی، جنگ روانی، تحریم‌های هدف‌دار، حملات سایبری و تخریب اراده ملی، به میدان آمده است.

پرهام پهلوان: ایران ما که نه‌‌‌تنها خانه اجدادی ماست بلکه مادر، مهد فرهنگ و بخشی جدایی‌‌‌ناپذیر از جان و روح ماست، این روزها در یکی از حساس‌‌‌ترین و سرنوشت‌‌‌سازترین برهه‌‌‌های تاریخ معاصر خود قرار گرفته است. سرزمینی که قرن‌‌‌ها مهد دانش، تمدن و شرافت بوده، امروز به‌‌‌دست رژیمی متخاصم مورد تجاوز آشکار قرار گرفته است؛ تجاوزی که نه‌‌‌فقط مرزهای جغرافیایی ما را تهدید می‌کند، بلکه بر پیکر امید و آرامش مردمان این سرزمین نیز زخم زده است.

پروتکل‌‌‌های کلی مواجهه با کودکان در شرایط اضطراری مانند اکنون، عبارت از حفظ روتین‌‌‌های کودک است؛ یعنی اگر کودک تا پیش از به وجود آمدن این شرایط، از برنامه خاصی پیروی می‌‌‌کرد یا در ساعت خاصی از خواب بیدار شده و در ساعت خاصی غذا می‌‌‌خورد، در شرایط اضطراری نیز باید همان روتین‌‌‌ها را داشته باشد و این وظیفه پدر و مادر کودک یا سرپرست اوست که تمام برنامه‌‌‌های پیشین کودک را مانند گذشته، اجرا کنند.

این روزها که سایه‌‌ جنگ بر سرزمین‌‌‌مان افتاده و ترس و اضطراب مانند مهی غلیظ در دل‌‌‌هایمان نشسته، یک‌چیز بیش از همیشه به چشم می‌‌‌آید: قدرت ما، مردم. وقتی بمباران‌‌‌ها خانه‌‌‌ها را می‌‌‌لرزانند و ناامیدی در حال نفوذ به قلب‌‌‌هاست، جامعه مدنی، مانند دوستی قدیمی، می‌‌‌تواند دستمان را بگیرد و کمک کند از این توفان سخت عبور کنیم.

پرهام پهلوان: در دل جهنم جنگ، زنی خواهرش را در نخستین نبرد گم می‌کند و از ترس و اندوه فرو می‌‌‌پاشد؛ تک‌‌‌تیراندازی هست که بعد از نخستین شلیک، با لرزش دست‌‌‌ها و وحشتی وصف‌‌‌ناپذیر می‌‌‌پرسد: «آیا من واقعا یک انسان را کشتم؟» نوجوانی با چکمه‌‌‌هایی سه شماره بزرگ‌تر راه می‌رود، اما گرسنگی را به جان می‌‌‌خرد تا کشورش را حفظ کند و مادری فرزندش را راهی مسیری می‌کند که از عاقبتش هیچ نمی‌‌‌داند. با پایان جنگ، بسیاری از انسان‌‌‌ها نه شادی که سکوتی عمیق را تجربه می‌کنند؛ بسیاری از اینها، هزاران آرزو در سر داشتند که فردای بعد از جنگ به دنبال آنها بروند، دریغ از اینکه دیگر هیچ چیز مثل قبل نمی‌شود.

حمله نظامی رژیم صهیونیستی به ایران، رسانه‌‌‌ها را در موقعیتی ویژه قرار داده است. به لحاظ تاریخی از زمان جنگ خلیج‌‌‌فارس موضوع پیشبرد جنگ در میدان نظامی و میدان رسانه به طور خاص مورد توجه قرار گرفت. شکست آمریکا در ویتنام ابتدا در رسانه‌‌‌ها و سپس در میدان جنگ شکل گرفت و این تجربه نشان داد که شکست در روایت رسانه‌‌‌ای، می‌‌‌تواند زمینه‌‌‌ساز شکست سیاسی و نظامی شود. در همه جنگ‌‌‌هایی که در سال‌های اخیر رخ ‌‌‌داده است، رسانه‌‌‌ها - اعم از رسانه‌‌‌های رسمی و شبکه‌‌‌های اجتماعی- محوریت و موضوعیت داشته‌‌‌اند.

با حمله رژیم صهیونیستی به ایران، فضای جدیدی از سیاستگذاری در کشور موضوعیت یافت. اقتصاددانان ایرانی و همه علاقه‌‌‌مندان به کشور در سال‌های اخیر بسیار بر این موضوع تاکید داشته‌اند که ایران باید رشد و توسعه اقتصادی را در اولویت قرار دهد تا از طریق بهبود اقتصاد، بتواند مهم‌ترین کارکرد دولت‌‌‌ها را که رفاه شهروندان است به نتیجه برساند، اما با اتفاقی که روز جمعه با آن مواجه شدیم، احتمالا مساله توسعه گرچه همچنان هدف غایی است و باید برای آن کلان‌‌‌نگری داشت، اما باید پذیرفت که ضرورت و فوریت سیاستگذاری دولت، عبور از شرایط پیش‌آمده و تحمیلی است و این مستلزم سطحی از پیش‌بینی آینده است که در آن، سناریوهای مختلف، احتمال وقوع و کنش‌‌‌های مناسب طراحی شود. از این رو، نه مردم و نه رسانه‌‌‌ها و مهم‌تر از همه، دولت و سیاستگذار نباید تلقی کنند که اوضاع کنونی عادی است و باید به روال سابق عمل کرد.

حمله اخیر اسرائیل به خاک ایران و شهادت جمعی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران، بار دیگر مرزهای مبهم و لغزنده‌‌ میان جنگ رسمی، عملیات امنیتی و ترور دولتی را به رخ کشید. در این حمله، به غیر از پایگاه‌‌‌های نظامی در میدان نبرد، ارکان فرماندهی یک دولت مستقل در خاک خود، به‌‌‌طور هدفمند مورد اصابت قرار گرفت. این حادثه، پیش از آنکه صرفا یک درگیری نظامی تلقی شود، یک چالش بنیادی برای نظم حقوقی بین‌المللی است: آیا کشتن رهبران نظامی یا سیاسی یک کشور دیگر، آن هم به شکلی هدفمند و بدون جنگ رسمی، جرم محسوب می‌شود؟

جنگ تجاوزکارانه‌‌‌ای که اسرائیل از ۲۳خرداد علیه ایران شروع کرد، در تاریخ به عنوان حلقه دیگری از حلقه‌‌‌های تجاوز و توسعه‌‌‌طلبی اسرائیل طی حیات ۷۷ساله‌اش به ثبت خواهد رسید. طی این دوره ۷۷ساله اسرائیل با اشغال سرزمین فلسطین و جلوگیری ظالمانه و لجوجانه از شکل‌‌‌گیری یک میهن فلسطینی برای مردم فلسطین و تحمیل مهاجرت و آوارگی بر آنها یکی از علل اصلی بی‌‌‌ثباتی‌‌‌ها و آشوب‌‌‌های بی‌‌‌پایان در خاورمیانه بوده است.

اعتبارات نظام حمایتی در لایحه بودجه ۱۴۰۴ رشد ۴۱درصدی داشته و به حدود ۹۰۰همت رسیده است؛ ۸۳درصد از این اعتبارات، عبارت از حمایت‌های غیرهدفمند نظیر یارانه نقدی، نان و دارو در بودجه است.

به‌منظور درک این مساله که عمق بحران‌های فعلی در ایران تا چه اندازه جدی است و ضرورت رویارویی با این بحران‌ها تا چه حد در بطن جامعه احساس می‌شود، کافی‌‌‌ است نگاهی مختصر به اخبار روزمره انداخته شود. جداول قطعی برق در مناطق مختلف به‌‌‌صورت مستمر منتشر می‌‌‌شوند؛ اخبار متعدد از میزان بسیار کم پرشدگی سدهای کشور حکایت می‌کنند؛ فرونشست زمین کلان‌شهرها را چنان دربرگرفته که بنا بر گزارش سازمان نقشه‌‌‌برداری کشور، حدود ۱۱‌درصد از مساحت ایران درگیر فرونشست است و این پدیده بیش از نیمی از جمعیت کشور را در معرض خطر قرار داده است؛ هشدارهای متوالی در مورد ناایمنی ساختمان‌‌‌های تجاری بزرگ پایتخت نادیده گرفته می‌‌‌شوند، زمزمه‌‌‌های تعطیلی شهرک‌‌‌های صنعتی پرمصرف در تابستان شنیده می‌شود و حتی ناامنی اجتماعی در قالب اخبار قتل‌‌‌های بی‌‌‌دلیل به یک بحران روانی بدل شده است.

اصلاحات اقتصادی، فرآیندی لاجرم و گریزناپذیر است که دولت به هر روی ناچار به انجام آن است؛ اما اگر این اصلاحات از بدنه خود نظام سیاستگذاری آغاز نشود، احتمال موفق نشدن دولت وجود دارد. کارشناسان معتقدند چنانچه دولت در وهله اول اصلاحات اقتصادی را از بدنه خود آغاز کند؛ یعنی اندازه دولت را کوچک‌تر کند یا بودجه نهادهای وابسته به خود را کاهش دهد، آحاد اقتصادی نیز با آغوش باز پذیرای اصلاحات اقتصادی خواهند شد.

زمانی دولت مردم را به صرفه‌‌‌جویی دعوت می‌‌‌کرد تا بخشی از بار وارده به دولت، برای تامین نیازهای اولیه‌‌‌ای مثل برق، آب، ‌‌‌ انرژی و... از راه مشارکت خودخواسته مردم کاسته شود. چنین دولتی، اگر حمایت کافی مردم را داشته باشد، احتمالا می‌‌‌تواند تا حدودی موفق شود و مطابق با بخشی از صرفه‌‌‌جویی مردم برنامه‌‌‌ریزی کند. مثلا اگر دولتی که از دل دموکراسی سر برآورده است، از مردم بخواهد که صرفه‌‌‌جویی کنند تا بحران‌ها را در کنار یک‌دیگر پشت سر بگذارند، ‌‌‌ این دعوت برای مردم شنیدنی و قابل احترام است؛ چرا که در دل خود نوعی احترام به انتخاب و تصمیم مردم دارد. اما در ایران، دعوت به صرفه‌‌‌جویی، ‌‌‌ دیگر از شکل دعوت گذشته و به اجبار تبدیل شده است. زمانی که برق می‌رود یا آب قطع می‌شود، دیگر این «جیره‌‌‌بندی»، داوطلبانه و مبتنی بر خواست مردم نیست.

این بار نوبت به بحث و کشمکش بر سر رقابت یا انحصار دولتی و شبه‌‌‌دولتی در کسب‌وکارهای کوچک و متوسط یا همان SMEها رسید؛ اما ماجرای رقابت و انحصار، همان ماجرای سابق رشته‌فعالیت‌‌‌های صنعتی دیگر است.

امروزه موتور محرک توسعه اقتصادی کشورها، صنایع کوچک و متوسط (Sme's) یا به طور عام بنگاه‌های کوچک و متوسط هستند. از دلایل اهمیت این نوع بنگاه‌های اقتصادی می‌توان به مواردی همچون نیاز به سرمایه‌گذاری اندک، منعطف بودن در مقابل تغییرات بازار و نیاز به مهارت کاری کمتر اشاره کرد. در ایران تعریفی که تاکنون از Sme ارائه شده و پس از ادغام وزارتخانه‌های صنایع و معادن و بازرگانی هم کماکان همین تعریف وجود دارد، عبارت است از اینکه کلیه صنایعی که کمتر از ۵۰نفر کارکن داشته باشند، جزو صنایع کوچک خواهند بود. قطعا چالش‌ها و مسائل مبتلابه واحدهای صنعتی با ۱۰نفر نیروی انسانی متفاوت از یک واحد صنعتی با ۲۰۰نفر پرسنل خواهد بود و سیاستگذاری‌های کلان برای این بنگاه‌ها با شرایط و پارامتر‌های مختلف یکسان نخواهد بود.