«دنیایاقتصاد» بررسی کرد؛
استخراج رمزارز و نقش آن در خاموشی‌ها
با این حال، همان‌قدر که رمزارزها فرصت‌های تازه‌ای در حوزه‌های مالی، سرمایه‌گذاری و حتی سیاستگذاری فراهم کرده‌اند، چالش‌های متعددی نیز به‌ویژه در حوزه انرژی، محیط زیست و عدالت اقتصادی پدید آورده‌اند.
یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، فرآیند استخراج یا همان ماینینگ است که مصرف بالای انرژی و آثار جانبی گسترده آن بر اقتصاد و جامعه، به موضوعی بحث‌برانگیز در سطح ملی و بین‌المللی تبدیل شده است. راضیه کریم‌الهی، دانشجوی دکترای اقتصاد مالی دانشگاه صنعتی شریف، در گزارشی که در ادامه می‌خوانید به بررسی ابعاد این موضوع پرداخته است.
از فرصت اقتصادی تا تهدید خاموشی
با گذشت حدود دو دهه از معرفی رمزارزها، این فناوری نوین مالی چنان به سرعت جای خود را در میان سرمایه‌گذاران باز نموده که امروزه حتی در پرتفوی یک خانواده معمولی نیز می‌توان مقادیری بیت‌کوین، اتریوم، ریپل و دوج کوین پیدا کرد. جذابیت این دارایی‌های جوان در مقایسه با دارایی‌های باسابقه نظیر طلا، دلار و اوراق بهادار از جهات گوناگون قابل بررسی است.
این دارایی‌ها بدون محدودیت زمانی، فیزیکی یا اغلب مقداری، قابل معامله هستند، ملاحظات دست و پا گیری نظیر تحریم، منع قانونی، نگهداری فیزیکی و خطر سرقت ندارند، قابلیت برنامه‌ریزی دارند و به‌صورت توزیع‌شده در سراسر دنیا قابل استفاده هستند. خلق برخی از انواع رمزارزها از طریق فرایندی تحت عنوان ماینینگ یا استخراج صورت می‌گیرد. فرآیندی که امروز متهم ردیف اول ناترازی برق در کشور است. در این گزارش به بررسی فرآیند استخراج رمزارزها از دید اقتصادی و اجتماعی می‌پردازیم.
در ابتدای بحث، بد نیست با مفهوم استخراج رمزارز بیشتر آشنا شویم. استخراج رمزارز در واقع مکانیسمی برای تایید تراکنش‌ها و ایجاد واحدهای جدید رمزارزها است. به دلیل خاصیت غیرمتمرکز بودن، سیستم مرکزی خاصی برای تایید تراکنش‌های رمزارزها وجود ندارد و شبکه برای محاسبات، تایید تراکنش‌ها و تامین امنیت خود به سیستم‌های متعدد موجود متکی است. ماینرها با حل مسائل پیچیده ریاضی، وظیفه تایید تراکنش‌ها و تضمین امنیت شبکه را برعهده دارند و در ازای آن، رمزارز جدید (یا در موارد محدود، کارمزدی از معاملات رمزارز) پاداش می‌گیرند.
این فرآیند مستلزم مصرف بسیار بالای انرژی و فعالیت ۲۴ ساعته سیستم‌ها و کامپیوترهای ماینر است که به دلیل تجهیزات قدرتمند، برق بسیار زیادی مصرف می‌کنند. از طرف دیگر، در مزارع رمزارز که صدها و شاید هزاران ماینر وجود دارد، نیاز به استفاده از خنک‌کننده‌های قوی وجود دارد که دمای مطلوب را حفظ کنند. این خنک‌کننده‌ها نیز به نوبه خود برق قابل‌توجهی مصرف می‌کنند. یک محاسبه سرانگشتی نشان می‌دهد که در یک مزرعه با ۱۰۰ ماینر روزانه معادل مصرف ۷۲۰ خانواده برق مصرف می‌شود.
اما پیامدهای استخراج رمزارز تنها محدود به مصرف برق نیست. این فرآیند دارای اثرات جانبی متعددی است که می‌تواند مثبت یا منفی باشد. پاداش به‌دست آمده از استخراج، انگیزه افراد را برای مشارکت در شبکه افزایش می‌دهد و از این طریق منجر به افزایش امنیت و کارآیی شبکه می‌گردد. از سوی دیگر، بازار تجهیزات ماینر و خنک کننده رشد می‌کند و مراکز ماینینگ، تولید سخت‌افزار و خدمات مرتبط با افزایش تقاضا مواجه شده و صنعت مربوطه رونق می‌یابد. همچنین، کشورهایی که برق ارزان‌تری دارند با استقبال ماینرها مواجه می‌شوند و این مساله منجر به جابه‌جایی سرمایه می‌شود. اما این منافع با آثار منفی قابل‌توجهی همراه است. اولین مساله، مصرف بسیار بالای انرژی و فشار روی شبکه برق کشور است.
علاوه بر ناترازی انرژی، تامین برق بیشتر منجر به استفاده بیشتر از سوخت‌های فسیلی و افزایش آلودگی هوا و دامن زدن به گرمایش جهانی می‌شود. در کنار آن، برای رقابت با سایر ماینرها نیاز به تجهیزات حرفه‌ای و گران‌قیمت است و به‌تدریج ماینرهای کوچک از شبکه خارج شده، بازار استخراج انحصاری شده و ثروت این حوزه در دست عده‌ای خاص متمرکز می‌شود. اما در عین حال، به دلیل جذابیت‌های گفته شده، و مخصوصا دور زدن تحریم‌های بانکی و بین‌المللی، این فعالیت همچنان مخاطبان خود را حفظ می‌کند.
در کشور ما به‌دلیل وجود یارانه‌های سنگین انرژی و قیمت ناچیز برق، مهم‌ترین چالش استخراج یعنی هزینه بالای انرژی به مساله‌ای حل شده تبدیل شده است. این موضوع منجر به شکل‌گیری تقاضای بالا برای صنعت استخراج و فشار بر زیرساخت‌های برق کشور شده است. باید توجه نمود که علاوه بر فشار بر شبکه برق، مصرف بالای برق در این حوزه می‌تواند بر برق مصرفی سایر صنایع نیز تاثیر بگذارد.
همانگونه که بارها شنیده‌ایم، در قطعی‌های برق دوره‌ای، بسیاری از صنایع کوچک و بزرگ، شرکت‌ها، واحدهای تولیدی، فروشگاه‌ها و حتی کارخانه‌ها با چالش جدی مواجه شده و بعضا متحمل زیان‌های سنگین شده‌اند. در کنار همه این موارد، این فعالیت فشار مضاعفی بر شبکه انتقال برق وارد می‌کندکه به‌دلیل فرسودگی، متحمل آسیب‌های هزینه‌بر خواهد شد. تمامی این موارد نشان از لزوم ورود جدی دولت به این زمینه و تنظیم مقررات سخت‌گیرانه در ارتباط با این صنعت است.
گرچه اخیرا دولت با اقداماتی درصدد نظارت بر فعالیت ماینرها برآمده است، اما اثربخشی این اقدامات نیازمند بررسی‌های جدی است. به‌خصوص آنکه بیم اکید می‌رود که تنها بخش کوچکی از عملیات استخراج رمزارز تحت نظارت قانونی و با مجوز فعالیت می‌کند و سهم بزرگی از این صنعت به‌صورت غیرقانونی در حال فعالیت باشد.
این بخش زیرزمینی و غیرقانونی، مشغول قاچاق دستگاه‌های ماینر، استفاده از برق صنعتی و کشاورزی برای تامین انرژی و تضعیف حاکمیت قانونی است. علاوه بر آن، با تحمیل قطعی‌های مکرر برق منجر به افزایش نارضایتی عمومی و ایجاد اخلال در زندگی مردم می‌شود.
از جمله اقدامات انجام‌شده در سال‌های اخیر برای نیل به این هدف، تنظیم‌گری و اعطای مجوز برای استخراج رمزارز بوده است. اعطای مجوزها به دلیل فرآیند طولانی و زمان‌بر، با استقبال کمتر فعالان مواجه شده است. از سوی دیگر، دولت با اعلام تعرفه انرژی برای این صنعت، سعی در کاهش فشار بر شبکه برق داشته است.
اما فاصله بین قیمت اعلامی و قیمت یارانه‌ای، همچنان تمایل زیادی برای استفاده از برق یارانه‌ای به‌صورت غیرقانونی ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، برخورد قهری و جمع‌آوری دستگاه‌های ماینر، تنها منجر به شناسایی تعدادی از این مزارع خواهد شد، چرا که گستردگی فعالیت و جذابیت بالای این صنعت، منجر به رشد مجدد آن می‌شود.
راهکار پیشنهادی بسیاری از کارشناسان در ابتدای امر اصلاح قیمت انرژی است. مساله‌ای که مدت‌هاست مورد بحث و جدال جامعه علمی و جامعه سیاستگذاری است. در نتیجه اصلاح قیمت انرژی، جذابیت استخراج رمزارز بدلیل افزایش هزینه‌های آن کاهش خواهد یافت. اما در شرایطی که افزایش قیمت انرژی منجر به تاثیرات مستقیم بر جامعه می‌شود و این امر پیاده‌سازی آن را با مشکل مواجه می‌سازد، راه‌حل بهینه‌تر، توسعه استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و حمایت از صنایعی است که از انرژی تجدیدپذیر در تامین انرژی خود استفاده می‌کنند.
این فرصت، علاوه بر کاهش فشار بر شبکه برق کشور، فرصت مناسبی برای کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و حرکت به سمت انرژی‌های پاک فراهم می‌آورد. حمایت از انرژی پاک در این صنعت، فرصتی فراهم خواهد کرد که استخراج رمزارز به فعالیتی قانونمند، پایدار و در خدمت منافع ملی تبدیل شود. در کنار این مساله، دولت نیازمند تدوین سازوکاری برای افزایش شفافیت در این حوزه و تسهیل فرآیند صدور و اعطای مجوز است تا انگیزه فعالیت غیرقانونی در کشور کاهش یابد.
استخراج رمزارز در ایران پدیده‌ای است که با فرصت‌های و چالش‌های اقتصادی و اجتماعی متعددی روبه‌روست. از آثار ملموس آن، فشار وارد شده بر شبکه نیروی برق کشور و آثار سوء آن بر سایر بخش‌ها و صنایع دیگر است. مدیریت این حوزه، نیازمند سیاستگذاری هوشمندانه است تا بتوان تهدیدهای موجود در این صنعت نوظهور را به فرصت تبدیل کرد.
