محمدعلی دستمالی

در شرایطی که اقتصاد ایران، وضعیتی بحرانی و سخت را سپری می‌کند، نمایندگان مجلس همچنان به دنبال «قانون تامین مالی تولید و زیرساخت» هستند تا به زعم خود، تنها با افزودن چند جمله و ماده‌ الحاقی و اصلاحی، صخره‌ بزرگ تامین مالی را از سر راه تولید بردارند. ولی مروری اجمالی بر اهداف و انگیزه‌ها و مقایسه‌ آن با واقعیت‌های عینی امروز ایران، نشان می‌دهد که اتفاقا چنین موضوعاتی، بیش از آنکه با دانش و نظریات علم اقتصاد و خلا قانونی سروکار داشته باشد، ریشه در تاروپود مبانی حکمرانی و سیاستگذاری دارد. به بیانی دیگر، ساختار و رویکرد نیاز به بازنگری دارد و نه قوانین و مقررات. به‌ویژه در ساختار حکمرانی و اجرایی ایران که بانک مرکزی یک نهاد مستقل نیست و در نتیجه سیاست‌هایش هم عاری از سوگیری نبوده است.

با یک جوک تلخ شروع می‌کنم: «مردم! می‌خواهید حکومت را حسابی به دردسر بیندازید؟ همه دوشِ یک‌ساعته بگیرید و موهایتان را با سشوار خشک کنید!» در ظاهر، جوک بی‌مزه‌ای به نظر می‌رسد. اما اگر تفسیر این چند کلمه را به پس‌زمینه‌ تابستان ۱۴۰۴ ایران بیاوریم، تهدید را به‌روشنی درمی‌یابیم. نه تظاهرات و اعتصاب، نه نافرمانی مدنی، به اندازه‌ همین دستورالعمل خصمانه و مزخرف نمی‌تواند حکومت و جامعه را دچار مشکل کند.

رویدادهای جنگ ۱۲روزه، فرصت دوباره‌‌‌ای برای کشف این واقعیت ایجاد کرد که درک کنیم سپهر رسانه‌‌‌ای در ایران چه باگ‌‌‌ها و آسیب‌‌‌های بزرگی دارد و پیامدهای این آسیب‌‌‌ها برای حکمرانی، اقتصاد و جامعه کدامند.

حالا که بحث بازگرداندن اتباع غیرمجاز افغان داغ شده، غالب نگاه‌‌‌ها، صرفا روی سرفصل حساسیت‌‌‌های امنیتی است و هنوز هم خبری از ارزیابی فراگیر و نظریات آینده‌نگرانه نیست. گویی حضور بی‌‌‌حساب‌و‌کتاب افاغنه در ایران، تا قبل از جنگ دوازده‌روزه ایراد و اشکال خاصی نداشت و می‌‌‌شد با آن مدارا کرد اما حالا که مشکل امنیتی به وجود آمده، باید به این مساله حساس شویم و سریعا به فکر چاره باشیم!

شاید در نگاه اول، تیتر طنازانه‌‌‌ای همچون «جدایی ایلان از دونالد» جذاب‌‌‌تر به نظر برسد؛ ولی واقعیت ماجرا این است که ماسک طنزبردار نیست و ترامپ نیز چنان متمایز و قاب‌گریز است که نمی‌‌‌توان با کلیشه‌‌‌های مرسوم، مشی او را تحلیل کرد.

مذاکرات هسته‌‌‌ای بین ایران و آمریکا در نقطه‌‌‌ای است که طرفین می‌‌‌دانند چه چیزی را نمی‌‌‌خواهند، اما نمی‌‌‌دانند که فرجام این مسیر به کجا خواهد رسید. «این آمریکاست که باید سناریوی «بی» ‌‌‌‌یا جایگزین داشته باشد نه ما!» این حرف عراقچی، وزیر امور خارجه‌‌ ایران، از حیث امکان اثرگذاری بر افکار عمومی، بازی‌‌‌های رسانه‌‌‌ای و سخن گفتن به زبان خود آمریکایی‌‌‌ها، ممکن است تا حدودی زیرکانه به نظر برسد.

در مقایسه با اصلاحات ضروری و کارهای سنگینی که باید در مرحله‌‌ پساتوافق انجام شود، پیوستن به پالرمو و FATF پیچ تند و سختی نیست!

طراحی سناریویی واقع‌گرایانه و قابل اجرا برای مرحله‌‌ پساتوافق، از بسیاری جهات، حتی از محتوا و شروط توافق مهم‌تر است.

جنگ روایت و تفسیر، از مهم‌ترین کمبودها و نارسایی‌هایی هستند که می‌توانند بر اخبار مربوط به مذاکره سایه بیندازند.

آنچه ‌گذار از تردیدهای مرتبط با مذاکره با آمریکا را به یک ضرورت تبدیل می‌کند، الزاما ربطی به نوعیت و هویت سردمداران فعلی آمریکا ندارد. تبدیل یک موضوع فنی و حاشیه‌‌‌ای به یک مبنا و شاهرگ حیاتی، همان تصمیم و رفتاری است که توان و هوش بازی و شانس و مجال پیروزی را در خوش‌بینانه‌‌‌ترین حالت، به رمقی برای تاب‌آوری کوتاه و موقت تبدیل می‌کند.

هیچ حکومتی تماما موفق و ایده‌آل نیست و حتی اقتصاد اول و قدرت نظامی برتر جهان، ضعف و مشکلات بسیار دارد؛ اما خاکروبه را زیر فرش پنهان نمی‌‌‌کند و دنبال چاره و راهکار است. ایفای نقش ایلان ماسک در کابینه‌‌ جدید دونالد ترامپ، خبری نیست که بتوان به‌سادگی از کنار آن گذشت. او قرار است سکان نهاد و مجموعه‌‌ جدیدی را در اختیار بگیرد که می‌‌‌توان نام آن را به «وزارت کارآمدی حکمرانی» ترجمه کرد. شاید بتوان با اندکی تساهل، کارآمدی و کارآیی را یکی دانست. اما درهرحال، این تصمیم حلقه‌‌ مشاوران رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، نیاز به تامل دارد و دایره‌‌ اهمیت آن را باید گسترده‌‌‌تر از برخی جلوه‌‌‌های پوپولیستی خود ترامپ بنگریم.