کریدور زنگزور و تجارت ۳۶۰ میلیون دلاری/ وضعیت تجارت تهران با ایروان و باکو چگونه است؟+ فیلم

بررسی آمار گمرک ایران نشان می‌دهد تجارت غیرنفتی ایران با دو همسایه شمالی یعنی آذربایجان و ارمنستان طی یک دهه گذشته بارها تحت تأثیر تحولات سیاسی و امنیتی منطقه دستخوش تغییر شده است. در چهارماهه نخست سال جاری، حجم تجارت ایران با آذربایجان حدود ۱۷۷ میلیون دلار و با ارمنستان نزدیک به ۱۸۳ میلیون دلار بوده است. البته آذربایجان به لحاظ حجم همچنان شریک بزرگ‌تری است، اما در برخی مقاطع زمانی، ارمنستان توانسته جایگاه مهم‌تری برای ایران پیدا کند.

مرسده صفری و محمدرضا بهران‌وند در برنامه روند اکوایران بررسی کردند: صادرات ایران به آذربایجان طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳ روندی پرنوسان اما صعودی داشته است. این کشور به دلیل اقتصاد بزرگ‌تر و دسترسی بهتر به بازارهای منطقه، مقصد جذاب‌تری برای کالاهای ایرانی به‌ویژه کالاهای صنعتی و با ارزش افزوده بالاتر بوده است. در مقابل، صادرات ایران به ارمنستان پایدارتر اما محدودتر بوده و بیشتر شامل کالاهای کم‌ارزش‌تر مثل مواد غذایی و مصالح ساختمانی است.

از سوی دیگر، واردات ایران از آذربایجان به‌ویژه در حوزه محصولات کشاورزی و صنعتی همواره بیشتر از واردات از ارمنستان بوده است. این نشان می‌دهد که آذربایجان در تراز تجاری با ایران جایگاه محکم‌تری دارد. با این حال، تحولات سیاسی همچون جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ و تنش‌های اخیر بین تهران و باکو بارها این روند را مختل کرده است.

یکی از شاخص‌های مهم دیگر، ارزش هر تن صادرات ایران است که به آذربایجان بالاتر از ارمنستان بوده است. این موضوع بیانگر آن است که ایران توانسته به باکو کالاهایی صادر کند که سودآوری بیشتری دارند. در صورت تقویت زیرساخت‌ها و امنیت مرز نوردوز، امکان افزایش ارزش صادرات به ارمنستان هم وجود دارد.

در نهایت، نگاهی به ظرفیت صادرات ایران تا سال ۲۰۲۹ نشان می‌دهد که بخش بزرگی از تمرکز کنونی کشور بر بازارهای شرقی مثل چین، هند و آسیای میانه است. اما اگر کریدور زنگزور با حضور فعال ایران شکل بگیرد، فرصت اتصال به اروپا از طریق قفقاز جنوبی و ایفای نقش پل ارتباطی شرق و غرب فراهم خواهد شد. در غیر این صورت، حذف ایران از این پروژه می‌تواند منجر به کاهش سهم کشور از تجارت منطقه‌ای و از دست رفتن یک فرصت تاریخی شود.

بنابراین، کریدور زنگزور نه‌تنها یک پروژه جغرافیایی، بلکه یک آزمون بزرگ برای سیاست خارجی و اقتصاد ایران است. آینده تجارت ایران با قفقاز و حتی اوراسیا تا حد زیادی به نحوه حضور یا حذف کشور از این کریدور گره خورده است.