چرا روسیه از دیدار با رئیس‌جمهور اوکراین سر باز میزند؟
دونباس؛ جام زهری برای کی‌یف
این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که تنها یک هفته از نشست دونالد ترامپ با ولادیمیر پوتین در آلاسکا می‌گذرد؛ نشستی که رئیس‌جمهور آمریکا آن را یک «موفقیت تاریخی» توصیف کرده بود. ترامپ پس از آن دیدار چنین القا کرده بود که پوتین و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین برای ملاقات با یکدیگر به توافق رسیده‌اند و او شخصا در حال زمینه‌سازی برای این دیدار است. با این حال، مصاحبه لاوروف را می‌توان صریح‌ترین موضع‌گیری کرملین تا به امروز دانست که نشان می‌دهد نشستی که کاخ سفید آن را «قریب‌الوقوع» جلوه می‌داد، در عمل فاصله زیادی تا تحقق دارد.
در سوی دیگر، جی. دی. ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، در مصاحبه‌ای دیگر با همان شبکه، این گمانه را که روس‌ها با سر باز زدن از تعیین زمان ملاقات با زلنسکی، دولت ترامپ را معطل کرده و بازی می‌دهند، رد کرد. ونس مدعی شد که مسکو پیش از این «امتیازات قابل‌توجهی» داده است؛ از جمله به رسمیت شناختن تمامیت ارضی اوکراین پس از جنگ، پذیرش عدم امکان «استقرار یک رژیم دست‌نشانده در کی‌یف» و موافقت با ارائه تضمین‌های امنیتی به اوکراین. معاون رئیس‌جمهور آمریکا در ادامه افزود: «البته آنها هنوز به‌طور کامل به تعهداتشان پایبند نبوده‌اند، وگرنه جنگ تاکنون پایان یافته بود. با این وجود، ما با حُسن نیت به این فرآیند دیپلماتیک ادامه می‌دهیم.»
این اظهارات در شرایطی بیان می‌شود که لاوروف اخیرا بر این شرط پافشاری کرده بود که روسیه باید خود بخشی از هرگونه سازوکار تضمین امنیتی آینده برای اوکراین باشد؛ پیش‌شرطی که مقامات اروپایی و اوکراینی آن را به طور گسترده «پوچ و نامعقول» ارزیابی می‌کنند. این بن‌بست دیپلماتیک بر سر یک واقعیت انکارناپذیر سایه افکنده است: تمام مسیرهای صلح به دونباس ختم می‌شود. برای دونالد ترامپ، نقشه اوکراین که در کاخ سفید به نمایش گذاشته شده بود، یک پیام روشن داشت: روسیه منطقه دونباس را بلعیده و اوکراین برای دستیابی به صلح، باید آن را واگذار کند. اما برای ولودیمیر زلنسکی، این نقشه روایتی عمیقا شخصی و تاریخی داشت.
او در گفت‌وگو با رهبران، با یادآوری نبرد پدربزرگش برای آزادسازی همین شهرها در جنگ جهانی دوم، تاکید کرد که دونباس بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت اوکراین است و معامله بر سر آن ساده نیست. سرنوشت این تکاپوی دیپلماتیک هرچه باشد، یک چیز قطعی است: آینده دونباس -منطقه‌ای صنعتی شامل استان‌های دونتسک و لوهانسک- قلب هرگونه مذاکره‌ای خواهد بود. این منطقه که بخش اعظم نبردها در آن جریان داشته، اکنون هدف اصلی روسیه است که می‌کوشد بخش‌های باقی‌مانده آن را نیز تصرف کند. ولادیمیر پوتین صراحتا خواهان واگذاری تمام دونباس است، نه فقط برای تصرف خاک، بلکه به‌عنوان اهرمی برای فروپاشی سیاسی دولت زلنسکی.
این امر، رئیس‌جمهور اوکراین را در منگنه‌ای دشوار قرار داده است. افکار عمومی و قانون اساسی اوکراین هرگونه واگذاری خاک را رد می‌کنند و پذیرش آن از سوی زلنسکی، خیانت تلقی خواهد شد. به تعبیر یک دیپلمات سابق اوکراینی، این «جام زهری» است که کی‌یف شاید مجبور به نوشیدن آن شود. تحلیلگران معتقدند زلنسکی تنها در یک صورت می‌تواند مردمش را به پذیرش این معامله تلخ راضی کند: کسب یک تضمین امنیتی پولادین با پشتوانه مستقیم آمریکا. از آنجا که ترامپ درهای ناتو را به روی اوکراین بسته، این تضمین باید جایگزینی قدرتمند، شاید شامل استقرار نیروهای اروپایی و پشتیبانی هوایی آمریکا باشد تا از هرگونه حمله مجدد روسیه جلوگیری کند. طرحی که دولت ترامپ از آن با عنوان «معاوضه زمین» یاد می‌کند، ممکن است بر همین اساس باشد: واگذاری دونباس در ازای صلحی پایدار و امن. اما اوکراینی‌ها این معامله را یک‌طرفه می‌دانند. آنها معتقدند پیشروی روسیه کند بوده و واگذاری استحکامات باقی‌مانده در دونباس، تنها سکوی پرتاب روسیه برای تهاجم بعدی خواهد بود.
پیشینه این بحران به سال۲۰۱۴ بازمی‌گردد، زمانی که روسیه پس از سرنگونی دولت طرفدارش در کی‌یف، با به راه انداختن یک شورش نیابتی در دونباس، مانعی بر سر راه پیوستن اوکراین به غرب ایجاد کرد. زلنسکی که در سال ۲۰۱۹ با وعده صلح به قدرت رسید، پس از اولین دیدارش با پوتین دریافت که معامله با مسکو ناممکن است. اکنون، با وجود اعلام آمادگی ترامپ برای مشارکت در تضمین‌های امنیتی، بن‌بست اصلی پابرجاست. روسیه این جنگ را اساسا برای جلوگیری از استقرار نیروهای غربی در مرزهایش آغاز کرد؛ چرا باید اکنون با آن موافقت کند؟ به گفته تحلیلگران، تا زمانی که پوتین تحت فشار واقعی قرار نگیرد، چشم‌اندازی جز ادامه درگیری‌ها متصور نیست.
