مرکز مبادله به ادعای حباب قیمتی پاسخ داد؛
حراج طلا زیر ذره‌بین
این ادعا، سوالاتی را درباره شفافیت و مکانیسم قیمت‌گذاری در این حراج‌ها ایجاد کرده است. در همین راستا، اصغر بالسینی، سخنگوی مرکز مبادله ارز و طلا، در گفت‌وگویی به جزئیات نحوه برگزاری این حراج‌ها پرداخته است. بر این اساس، در فرآیند حراج شمش هیچ‌گونه سقف یا کف قیمتی از سوی مرکز مبادله تعیین نمی‌شود و نرخ نهایی همان قیمت توافقی میان خریدار و فروشنده است. این ساختار امکان رقابت میان عرضه‌کنندگان و متقاضیان را فراهم می‌آورد؛ مشابه آنچه در بازارهای معتبر بین‌المللی رایج است.
چندی پیش مرکز مبادله ایران از برگزاری جلسه جدید حراج شمش طلا خبر داد. حراج شمش طلا در سال جاری تاکنون، در ۲۵ جلسه انجام شده است. در این مرحله از حراج، ۴۴ کیلوگرم شمش طلا مبادله شده است. همچنین حجم کل معاملات شمش طلا در سال جاری به ۲ تن رسیده است.
مرکز مبادله به تازگی از آغاز مرحله جدیدی از حراج و پیش‌فروش سکه طلا خبر داده است. در این راستا برنامه‌ریزی این نهاد به این صورت است که روند پیش‌فروش و حراج سکه را مشابه سال گذشته ادامه دهد. بر این چارچوب اولین مرحله حراج سکه طلا روز چهارشنبه، ۵ شهریورماه انجام شد. در اولین جلسه حراج سکه، بیش از ۵۱ درصد سفارشات تمام سکه، ۱۰۰ درصد سفارشات نیم‌سکه و ۸۳ درصد سفارشات ربع‌سکه پوشش داده شد. همچنین بنا به اعلام بانک مرکزی، دومین مرحله حراج سکه طلا در روز یکشنبه، ۹ تیرماه انجام خواهد شد. از طرفی پیش از این مرکز مبادله اعلام کرده بود که اولین مرحله پیش‌فروش سکه طلا در تاریخ ۱۷ انجام خواهد شد.
سازوکار حراج شمش طلا در مرکز مبادله
شمش‌های طلایی که در مرکز مبادله ارز و طلا عرضه می‌شوند، عمدتا توسط صادرکنندگانی وارد کشور می‌شوند که برای رفع تعهدات ارزی خود اقدام به واردات طلا کرده‌اند. اصالت این شمش‌ها ابتدا در بانک کارگشایی بررسی و تایید می‌شود و سپس برای فروش وارد جلسات حراج می‌شوند. فرآیند فروش به شیوه حراج انجام می‌شود. در این شیوه، صادرکنندگان به‌عنوان عرضه‌کننده، قیمت پیشنهادی خود را اعلام می‌کنند و خریداران که شامل اصناف و بنکداران معتبر طلا هستند، وارد رقابت می‌شوند. روند حراج از پایین‌ترین قیمت پیشنهادی آغاز شده و به‌تدریج ادامه می‌یابد تا زمانی که خریدار و فروشنده بر سر یک قیمت مشخص به توافق برسند.
در این مکانیسم، قیمت پایه از پیش تعیین نمی‌شود و تنها توافق میان دو طرف معامله مبنای فروش قرار می‌گیرد. قیمت‌گذاری شمش طلا در ایران تحت‌تاثیر دو عامل اصلی یعنی نرخ جهانی اونس طلا و نرخ دلار در بازار داخلی است. و با توجه به اینکه این دو متغیر به صورت لحظه‌ای تغییر می‌کنند، نرخ نهایی شمش در جلسات حراج نیز ممکن است در طول همان روز دچار نوسان شود. به همین دلیل، خریداران و فروشندگان بر اساس پیش‌بینی و برآورد خود از شرایط بازار تصمیم‌گیری می‌کنند.
این سازوکار مشابه رویه‌های جهانی معاملات شمش طلا است؛ با این تفاوت که تسویه در ایران به ریال انجام می‌شود. بنابراین، نرخ دلار در قیمت‌گذاری حراج‌ها به صورت مستقیم دخیل نیست اما به صورت غیر‌مستقیم متقاضیان و عرضه‌کنندگان تغییرات نرخ ارز را در قیمت پیشنهادی خود در نظر می‌گیرند.
آیا نرخ تعیین‌شده در حراج مرکز مبادله با نرخ بازار شمش طلا یکسان است؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که میان نرخ کشف شده در حراج مرکز مبادله ایران و نرخ بازار شمش طلا اختلافاتی وجود دارد و قیمت شمش‌های مبادلاتی در حراج به نسبت پایین‌تر است. بنا به اعلام سخنگوی مرکز مبادله، دلیل این اختلاف قیمت به محدودیت تعداد عرضه‌کنندگان و واردکنندگان در مرکز مبادله بازمی‌گردد. با توجه به اینکه این مرکز مبادله به‌صورت متمرکز و تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت می‌کند، تنها صادرکنندگان دارای مجوز و بانک‌های عامل می‌توانند شمش طلا را عرضه کنند. همچنین، خریداران نیز محدود به تولیدکنندگان مصنوعات طلا، عمده‌فروشان شمش و فعالان حوزه طلای آبشده هستند که باید مدارک معتبر مانند پروانه کسب اتحادیه طلا و جواهر ارائه دهند. این محدودیت‌ها باعث کاهش رقابت در مقایسه با بازار آزاد می‌شود و در نتیجه، قیمت‌ها در حراج‌های مرکز مبادله معمولا مطابق نرخ بازار آزاد نیست.
نقش صادرکنندگان در عرضه شمش
مرکز مبادله در توضیح سازوکار معاملات شمش طلا تاکید کرده است که مبادلات به‌طور کامل به‌صورت ریالی انجام می‌شود. به گفته بالسینی، هرچند قیمت جهانی طلا بر اساس دلار تعیین می‌شود، اما در فرآیند حراج، خریدار و فروشنده با توجه به برآورد خود از نرخ جهانی اونس و شرایط داخلی، ارزش ریالی شمش را محاسبه کرده و در نهایت بر سر یک رقم مشخص توافق می‌کنند. در نتیجه، تسویه صرفا بر مبنای ریال انجام می‌گیرد. بنا بر اعلام سخنگوی مرکز مبادله، صادرکنندگان نقشی محوری در این سازوکار دارند زیرا شمش‌هایی که در این مرکز عرضه می‌شوند، عمدتا توسط صادرکنندگان وارد شده است. بسیاری از آنان برای رفع تعهدات ارزی خود اقدام به واردات طلا می‌کنند و سپس شمش‌های وارداتی را در جلسات حراج عرضه می‌کنند.
صادرکنندگان به منظور رفع تعهد ارزی خود، ملزم هستند ارز حاصل از درآمد صادرات را در بازار ارز تجاری مبادله کنند. با این حال با وجود اینکه نرخ تعیین شده در این بازار از نرخ ارز بازار آزاد کمتر است، منجر به نارضایتی و تاخیر صادرکنندگان در بازگردانی ارز شده بود. از طرفی مرکز مبادله به تازگی از راه‌اندازی تالار دوم معاملاتی مرکز مبادله خبر داده است. این تالار جایگزین بازار ارز اشخاص شده و صادرکنندگان خرد می‌توانند از آن استفاده کنند. طبق بررسی‌ها مبادلات در این تالار به صورت توافقی انجام خواهد شد تا بازگشت ارز به کشور را نیز افزایش دهد. در این میان به گروهی از صادرکنندگان این امکان داده شده است که ما به ازای درآمد صادراتی خود، شمش طلا وارد کنند و امکان تسویه بخشی از تعهدات صادراتی خود از طریق عرضه شمش در مرکز مبادله را دارند.
به گفته سخنگوی مرکز مبادله این سازوکار با هدف حمایت از این گروه خاص انجام شده‌است. با این حال کارشناسان اقتصادی همواره حرکت به سوی ارز تک‌نرخی را توصیه می‌کنند. زیرا در این صورت هم انگیزه صادرکنندگان برای فعالیت اقتصادی بیشتر می‌شود و هم از صف‌های طولانی تخصیص ارز واردات کاسته می‌شود. صف‌های طولانی تخصیص ارز و عدم اطلاع واردکنندگان از زمان دقیق تخصیص ارز، موجب نااطمینانی فعالان اقتصادی شده است.
