تحلیل بازار صنعت روی و سرب
حدود نیمی از ظرفیت اسمی سالانه بیش از ۴۹۳ هزار تنی در ۸۵واحد صنعتی فعال شمش روی در کشور تولید می‌شود که ۱۳درصد آن از محل بازیافت تامین می‌شود.
مطابق گزارش بورس‌کالای‌ایران در سال ۱۴۰۳ تنها ۸۶ درصد تقاضای یک‌میلیون و ۳۹۷ هزار تن خاک روی توسط شرکت دولتی تهیه و تولید موادمعدنی ایران عرضه و ۶۲ درصد حجم عرضه با متوسط قیمت هر تن بیش از ۲۰۹ هزار ریال خریداری شده است.
درسال۱۴۰۳به‌رغم تقاضای بیش از ۱۲۲هزار تن شمش‌روی توسط خریداران ایرانی در بورس کالا ۴۶درصد آن توسط تولیدکنندگان عرضه و ۵۰ هزار تن با متوسط قیمت هر تن ۱,۶۳۳,۶۵۷هزار ریال منجر به قرارداد و ۱۰۰,۶۷۵ شمش‌سرب معادل ۵۰ درصد تقاضا با متوسط قیمت هر تن ۱,۴۵۲,۴۰۳ هزارریال فروش رفته است.
بر اساس گزارش رسمی سازمان گمرک ایران درسال گذشته ۷۳۶,۱۳۸ تن شمش روی با متوسط قیمت ۱,۴۳۵,۱۵۰ هزار ریال و معادل دلاری ۲,۸۷۸ دلار و ۵۵۵, ۲۹تن شمش سرب با متوسط قیمت ۱,۰۲۱,۷۵۰ هزار ریال معادل ۲۰۵۰ دلار از مبادی مختلف گمرکی کشور به ۱۷ کشورهای هدف به ارزش دلاری ۴۶۶میلیون دلار صادر شده است.
صنعت‌روی کشور برای تولید ۲۴۰ هزار تن درسال حداقل نیازمند یک‌میلیون و ۷۰۰ هزار تن ماده‌معدنی متوسط عیار است، که در سال‌گذشته یک‌میلیون و ۳۱۶ هزار تن خاک از طریق بورس‌کالا عرضه ولی تنها ۹۵۰ هزار تن به خرید قطعی منتهی شده است و مابقی تقاضا از محل واردات عبورموقت و معادن‌کوچک داخلی تامین شده است.
حدود ۹۹ درصد موادمعدنی وارداتی ازترکیه تامین و ۶۰ درصد شمش‌روی‌داخلی به این کشور صادرمی‌شود، در نتیجه این کشور همسایه با تخصیص سهم۵۱درصدی و گردش‌مالی ۲۴۲میلیون‌دلاری، بیشترین تعامل را با این صنعت دارد.
نقطه سر به سر تولید در صنعت‌روی به ۲۵۹۵ دلار رسیده که این‌افزایش۴۲ درصدی نسبت به یک‌دهه گذشته نتیجه تقلیل یارانه‌های مستقیم و غیرمستقیم دولت از یک‌طرف و افزایش سهم خاک وارداتی و عدم ارتقای بهره‌وری عوامل‌تولید از سوی‌دیگر است، این صنعت در سه ماه آوریل، ژوئیه، اوت سال ۲۰۲۴ تجربه تولید بدون عایدی را نیز داشته است.
با توجه به متوسط قیمت‌جهانی۲۷۷۷ دلاری فلز روی درسال‌گذشته میلادی، این صنعت حاشیه سود خالص ۷ درصد برای خود ساخته‌است این در حالی است که متوسط قیمت جهانی در سال‌جاری میلادی نسبت به‌مدت مشابه سال‌گذشته ۵ درصد افزایش داشته است.
با توجه به اعمال ۱۳۱۰ ساعت محدودیت در تامین انرژی در سال گذشته، ۶ درصد به هزینه سربار مازاد برای هر تن تولید شمش روی به این صنعت تحمیل می‌شود و ۶۷ دلار عدم‌نفع به ازای هر تن حاصل از قطعی‌های اجباری برق در ایام مذکور قابل محاسبه است.
مهم‌ترین چالش این صنعت تک‌محصولی بودن آن است که به‌رغم وجود عناصر غیر آهنی متعدد در ماده معدنی مصرفی تنها دو فلز سرب و روی از آن استحصال و مابقی به صورت پسماند از چرخه تولید خارج می‌شود، تنوع‌بخشی به سبد تولیدات می‌تواند رویکردی نوین برای این صنعت رقم بزند.
تعدد و تکثر انجمن و سندیکاهای مرتبط با این صنعت با نام و عناوین مختلف نشان از تفرق و عدم وحدت رویه در این صنعت دارد و به نظر می‌رسد انجمن صنایع و معادن سرب و روی ایران با سازوکاری جدید و تجمیع حضور کلیه تولیدکنندگان و معدن‌کاران، مطالبات جمع و صنفی این صنعت را به‌درستی نمایندگی کند.
ظرف ۱۰ سال سهم انرژی از ۵ درصد به ۱۳ درصد بهای تمام‌شده شمش روی رسیده است که امکان جهش آن تا ۱۷درصد نیز محتمل است، لذا این‌صنعت باید تمهیدات‌‌لازم را برای کاهش شدت مصرف‌انرژی به میزان حداقل ۱۵ درصد فراهم آورد.
یکی از علل افزایش هزینه‌های سربار این صنعت، نقش ناچیز اتوماسیون صنعتی است؛ به غیر از اینورتر و پی‌ال‌سی‌های صنعتی ردپای‌خاصی از اتوماسیون در این‌صنعت مشاهده نمی‌شود، لذا سرمایه‌گذاری در این بخش باید در اولویت اقدامات آتی تولیدکنندگان شمش‌روی قرارگیرد.
زنجیره تامین این صنعت شامل مواد شیمیایی مصرفی و تجهیزات و ماشین‌آلات به طورکامل بومی شده ولی صنایع پایین‌دستی این‌صنعت به اختلاف ۱۴۵ درصدی تقاضای داخلی گسترش نیافته و نخواهد یافت؛ فروش ۷۴ درصد محصولات صادراتی این‌صنعت در بازار کشورهای همسایه؛ لزوم توسعه بازارهای‌هدف و خروج از سیطره تجار ترک استانبول‌نشین را بیش از پیش گوشزد می‌کند.
گمرک زنجان با بیش از ۱۸۸ هزار دلار و سهم بیش از ۴۰ درصدی در رتبه اول قرار داشته و که ۷۱درصد این محصولات غیر آهنی از این گمرک تخصصی به کشورهای همسایه ارسال شده است.
با تجدید سازوکار قیمت‌گذاری شرکت تهیه و تولید موادمعدنی ایران فروشنده انحصاری و دولتی خاک‌روی در بورس‌کالا می‌توان حجم خرید داخلی را تا ۷۵ درصد افزایش داد.
به‌دلیل تولید پسماندهای ویژه که مشمول الزامات خاص زیست‌محیطی است، پیشنهاد می‌شود متولیان این‌صنعت با همکاری موسسات علمی، آموزشی و ارگان و نهادهای دولتی مرتبط نسبت به تدوین استانداردهای زیست‌محیطی مختص این صنعت مانند استاندارد ملی معیار مصرف انرژی تولید کنسانتره و شمش روی اقدام تا در یک چارچوب مدون و شفاف به فعالیت‌اقتصادی خود ادامه دهند.
انتشار هرگونه آلودگی محیطی برای این صنعت به‌معنی اتلاف منابع و کاهش بهره‌وری است به طور مثال خروجی دودکش واحدهای خردایش و ریخته‌گری به طور مستقیم در افت راندمان واحدها موثر است؛ در نتیجه سرمایه‌گذاری در زمینه ارتقای بهره‌وری به طور قطع ثمرات مستقیمی در صیانت از محیط‌زیست به‌همراه خواهدداشت.
* تحلیلگر اقتصادی
