«دنیای اقتصاد» از طبیعت خسته اطراف سد ماملو، به دلیل بحران آبی گزارش می‌دهد
زیبایی در خطر
به گزارش گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد؛ در حدود ۳۰ کیلومتری جنوب شرق تهران، جایی که جاجرود آرام و بی‌صدا از میان تپه‌ها می‌گذرد، سد ماملو قرار دارد؛ سد کوچکی با ظرفیت حدود ۴۰ میلیون متر مکعب، که روزی نقش حیاتی در تأمین آب تهران داشت. همین حالا، وقتی به آن نگاه می‌کنیم، می‌توانیم تفاوت فاحش آنچه بود و آنچه هست را ببینیم. سطح آب در بسیاری از روزها به کمتر از ۱۰ درصد ظرفیت می‌رسد و این کاهش چشمگیر، نه تنها تأمین آب را تهدید می‌کند، بلکه چشم‌انداز طبیعی و فعالیت‌های گردشگری را نیز تحت فشار قرار داده است.
زمانی که سد ماملو تازه ساخته شده بود، خانواده‌ها و طبیعت‌دوستان به آن‌جا می‌رفتند تا قایق‌سواری کنند، ماهی بگیرند یا فقط کنار آب بنشینند و آرامش پیدا کنند. مسیرهای پیاده‌روی اطراف سد، چشم‌اندازهای سبز و آبی و هوای مطبوع، مقصدی ایده‌آل برای آخر هفته بود. اما با کاهش شدید سطح آب، بسیاری از این فعالیت‌ها محدود یا غیرممکن شده‌اند. حتی تابلوهای آموزشی درباره محیط زیست و اهمیت منابع آب هم نتوانسته‌اند جذابیت طبیعی این منطقه را کاملاً حفظ کنند. گردشگران امروز سد ماملو را بیشتر با نگرانی و حس فقدان تجربه می‌کنند تا با لذت از تفریح.
چرا سد ماملو به این وضعیت رسیده است؟
کاهش شدید آب سد ماملو را می‌توان ناشی از خشکسالی‌های پیاپی، مصرف بی‌رویه و مدیریت ناکارآمد منابع آبی دانست. در کنار آن، آلودگی ناشی از فاضلاب‌های صنعتی و شهری، کیفیت محیط را کاهش داده و تجربه بازدیدکنندگان را تحت تأثیر قرار داده است. بنابراین گردشگری در اطراف سد ماملو به شدت وابسته به مدیریت صحیح منابع و کنترل مصرف آب است.
سد ماملو، با ظرفیت فعلی تنها ۱۵ درصد، نشانه‌ای از بحران آب تهران است. این سد که روزگاری تأمین‌کننده آب شرب و کشاورزی جنوب شرق تهران بود، امروز با فشار مصرف بی‌رویه و کاهش بارش روبروست. آمارهای رسمی نیز نشان می‌دهد که کاهش بارش در سال‌های اخیر و افزایش مصرف آب شهری، بحران را تشدید کرده است. بر اساس گزارش‌های سازمان آب و برق، میزان بارش سالانه در حوضه سد ماملو حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش یافته است. در کنار آن، مصرف آب شهری در تهران نسبت به استاندارد جهانی دو برابر است و این فشار مضاعف، مدیریت سد و حفظ منابع گردشگری را دشوار کرده است.
تأثیرات کاهش آب سد تنها به گردشگری محدود نمی‌شود؛ کشاورزی دشت ورامین نیز آسیب دیده و برخی زمین‌ها امسال زیر کشت نرفته‌اند. به علاوه، آلودگی رودخانه جاجرود فشار بر تصفیه‌خانه‌ها را افزایش داده و کیفیت آب شرب را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کاهش بارش‌ها و برداشت بی‌رویه آب، سطح زمین‌های کشاورزی را خشک کرده و باعث کاهش درآمد کشاورزان شده است. این موضوع به نوبه خود تهدیدی برای اقتصاد محلی محسوب می‌شود و بر سبک زندگی مردم منطقه تأثیر گذاشته است.
بر اساس گزارش‌های سازمان آب و برق تهران، در تابستان امسال، سد ماملو ظرفیت ذخیره‌ای بیش از ۹۵ میلیون مترمکعب دارد، اما در حال حاضر تنها حدود ۹ میلیون مترمکعب آب در آن موجود است. این میزان تنها ۹ درصد ظرفیت سد را نشان می‌دهد و بیانگر بحران شدیدی است که گردشگری را نیز تهدید می‌کند. وقتی سطح آب این سد کاهش می‌یابد، زمین‌های اطراف، که زمانی پوشیده از چمنزار و مسیرهای پیاده‌روی بودند، خشک و غیرقابل استفاده می‌شوند. بسیاری از خانواده‌ها و گروه‌های طبیعت‌گرد که برای گذراندن روزهای تعطیل به اطراف سد می‌آمدند، دیگر رغبتی به حضور در این منطقه ندارند.
یکی دیگر از تهدیدات مهم برای گردشگری، آلودگی آب است. ورود فاضلاب‌های صنعتی و خانگی به رودخانه جاجرود و سد ماملو، باعث کاهش کیفیت آب و افزایش بوی نامطبوع در محیط اطراف سد شده است. این وضعیت، تجربه بازدیدکنندگان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به مرور زمان، گردشگران را از حضور در این منطقه منصرف می‌کند. بنابراین کاهش جذابیت گردشگری، به دلیل ترکیبی از خشکسالی، برداشت بی‌رویه و آلودگی، به یک چالش جدی تبدیل شده است.
از سوی دیگر، مدیریت ناکارآمد منابع آب نیز یکی از دلایل اصلی این بحران است. سیستم‌های قدیمی انتقال آب، هدررفت منابع و نبود برنامه‌های پایدار برای حفظ سطح آب سد، همگی باعث شده‌اند که سد ماملو نتواند نقش خود را به عنوان یک جاذبه گردشگری و منبع حیاتی آب به‌خوبی ایفا کند. کارشناسان آب و محیط زیست معتقدند که اگر این روند ادامه پیدا کند، نه تنها گردشگری، بلکه زندگی شهری و کشاورزی نیز به شدت آسیب خواهد دید.
گردشگری اطراف سد ماملو در گذشته به ویژه در فصل بهار و تابستان رونق داشت. خانواده‌ها، گروه‌های دوچرخه‌سواری و علاقه‌مندان به ماهیگیری از سراسر تهران و حتی شهرستان‌های اطراف، برای گذراندن روزهای تعطیل و لذت بردن از طبیعت به این منطقه می‌آمدند. مسیرهای پیاده‌روی، سکوی‌های مخصوص ماهیگیری و فضای سبز اطراف سد، همگی فرصت‌های جذابی برای گردشگری ایجاد کرده بودند. اما با کاهش آب و خشک شدن زمین‌ها، بسیاری از این امکانات غیرقابل استفاده شده و این فرصت‌ها به تدریج از دست رفته‌اند.
علاوه بر تهدیدات طبیعی و مدیریتی، فشار جمعیت و توسعه شهری نیز بر گردشگری اثر گذاشته است. حومه جنوبی تهران و دشت ورامین، به دلیل توسعه بی‌رویه و افزایش ساخت و سازها، محیط طبیعی اطراف سد را محدود کرده‌اند. پارک‌ها و فضاهای سبز کمتر شده و این مسأله جذابیت بصری و تفریحی منطقه را کاهش داده است. بنابراین حتی اگر بحران آب کنترل شود، بدون برنامه‌ریزی شهری مناسب و حفاظت از محیط زیست، گردشگری در اطراف سد ماملو نمی‌تواند رونق سابق را پیدا کند.
برای نجات ماملو چه باید کرد؟
یکی از راهکارهای پیشنهادی برای حفظ گردشگری و احیای شرایط سد ماملو، کاهش مصرف آب و مشارکت مردم در مدیریت منابع است. فرهنگ‌سازی در زمینه صرفه‌جویی، استفاده از روش‌های نوین کشاورزی و کاهش برداشت بی‌رویه آب، می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری پایدار، مانند مسیرهای پیاده‌روی مقاوم در برابر خشکسالی و فضاهای سبز با گونه‌های مقاوم به کم‌آبی، می‌تواند جذابیت محیط را حفظ کند.
توسعه گردشگری پایدار همچنین نیازمند کنترل آلودگی آب و محیط زیست است. تصفیه فاضلاب‌های شهری و صنعتی قبل از ورود به رودخانه جاجرود، جلوگیری از تخریب حریم سد و حفظ پوشش گیاهی اطراف، از جمله اقدامات ضروری است. اگر این اقدامات انجام شوند، سد ماملو می‌تواند هم به عنوان یک جاذبه گردشگری و هم به عنوان منبع حیاتی آب، نقش مهمی در منطقه ایفا کند.
سد ماملو، نماد بحران آب تهران، نشان می‌دهد که مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست، مستقیماً با کیفیت زندگی و فرصت‌های گردشگری مرتبط است. کاهش آب، آلودگی، مدیریت ناکارآمد و فشار جمعیت، مجموعه‌ای از تهدیدات هستند که نه تنها گردشگری، بلکه اقتصاد و زندگی مردم را تحت تأثیر قرار داده‌اند. اما با اقدامات صحیح و مشارکت مردم، هنوز فرصت بازگشت شرایط پایدار وجود دارد و می‌توان سد را هم به نگهبان آب و هم به مکانی برای تجربه طبیعت و گردشگری تبدیل کرد./
