عربستان رشد ۱۰۰درصدی تولید محصولات پتروشیمی را در دستور کار قرار داده است
تثبیت جایگاه سعودی‌ها
تاسیسات گازی جفوره عربستان سعودی متعلق به شرکت آرامکو
این افزایش تولید، به‌ویژه با بهره‌برداری از پروژه‌های جدید گازی مانند میدان جفوره، نه‌تنها بر روی بازار گاز طبیعی، بلکه بر صنعت پتروشیمی منطقه و جهان تاثیرات قابل‌توجهی خواهد داشت.
گزارش حاضر به بررسی اثرات این تحولات بر بازار منطقه‌ای، صنعت پتروشیمی و به‌ویژه جایگاه ایران در این رقابت پرداخته‌است. افزایش تولید گاز عربستان، دسترسی این کشور به مواد اولیه کلیدی صنعت پتروشیمی را تقویت می‌کند. میدان گازی جفوره، روزانه ۴۲۰میلیون فوت مکعب اتان و ۶۳۰ هزار بشکه مایعات گازی (NGL) تولید می‌کند. این امر ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی مانند اتیلن، پروپیلن، و پلیمرها را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.
تاثیر بر بازار منطقه و ایران
عربستان سعودی قصد دارد ظرفیت تولید پتروشیمی خود را تا سال ۲۰۳۰تقریبا دو برابر کرده و از ۷۵میلیون تن به بیش از ۱۴۰میلیون تن برساند. این کشور در حال حاضر در صدر تولیدکنندگان پتروشیمی خاورمیانه قرار دارد. شرکت سابیک (SABIC) با مجتمع‌های بزرگ پتروشیمی خود، نقش کلیدی در این برتری ایفا می‌کند.
افزایش تولید گاز، همراه با سرمایه‌گذاری‌های کلان آرامکو و سابیک، به این کشور این امکان را داده است تا صادرات محصولات پتروشیمی خود را به بازارهای کلیدی آسیا (مانند چین و هند) و اروپا گسترش دهد. روند افزایش صادرات محصولات پتروشیمی خاورمیانه با افزایش تولید گاز، تقویت خواهد شد و رقابت در بازارهای جهانی را تشدید می‌کند.
ایران دومین تولیدکننده بزرگ محصولات پتروشیمی در منطقه است، اما صنعت پتروشیمی ایران با چالش‌های جدی مواجه است. ناترازی انرژی، یکی از بزرگ‌ترین موانع توسعه این صنعت در کشور است. این در حالی است که بر اساس گزارش‌های رسمی، مصرف گاز در بخش‌های خانگی، تجاری و صنایع کوچک در زمستان گذشته نسبت به سال پیش از آن افزایش قابل‌توجهی داشته و برای زمستان امسال نیز تداوم ناترازی انرژی پیش‌بینی می‌شود.
از سوی دیگر صنایع در سال‌های اخیر با قطعی‌های مکرر انرژی مواجه بوده‌اند که منجر به عدم‌النفع بزرگی برای اقتصاد کشور شده است. افت فشار در میدان پارس جنوبی، که سهم اصلی گاز ایران را تامین می‌کند، آن‌هم در شرایطی که آمار‌های رسمی عربستان حاکی از افزایش تولید گاز می‌دهد، تهدیدی جدی برای حفظ جایگاه رقابتی ایران در صنعت پتروشیمی است. بر اساس داده‌های سال ۱۴۰۴، بدون اجرای پروژه‌های فشارافزایی، تولید گاز پارس جنوبی ممکن است طی پنج تا هفت سال آینده تا ۲۵۰میلیون مترمکعب در روز کاهش یابد. این افت، نه‌تنها تامین گاز برای نیروگاه‌ها و صنایع را به خطر می‌اندازد، بلکه تولید مواد اولیه پتروشیمی مانند متانول، اتیلن و پروپیلن را نیز محدود خواهد کرد.
ایران در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان متانول در جهان است و برنامه‌هایی برای افزایش ظرفیت تولید پتروشیمی به ۱۳۰میلیون تن تا پایان برنامه هفتم توسعه (۱۴۰۹) و پیشی گرفتن از ظرفیت تولید عربستان دارد. با این حال، کمبود گاز به‌عنوان ماده اولیه اصلی، می‌تواند تحقق این برنامه‌ها را با تردید مواجه کند.
رقابت در بازار جهانی گاز مایع
تداوم روند افزایش تولید گاز عربستان، به‌ویژه از میدان جفوره، این کشور را به صادرکننده‌ای اصلی در بازار گاز مایع (LNG) و آمونیاک تبدیل می‌کند. این امر می‌تواند جایگاه قطر، ایران، و دیگر رقبا را در بازار جهانی LNG به چالش بکشد. قطر با ظرفیت تولید ۷۷میلیون تن LNG در سال و برنامه‌ریزی برای افزایش به ۱۱۰میلیون تن تا سال ۲۰۲۶، جایگاه خود را تثبیت کرده است.
در مقابل، ایران به دلیل مصرف بالای داخلی و سهم بالای ۷۰ درصدی گاز از سبد انرژی کشو و عدم سرمایه‌گذاری کافی در صادرات LNG، نقش محدودی در این بازار دارد. افزایش تولید عربستان می‌تواند این شکاف را عمیق‌تر کند.
عربستان سعودی با بهره‌مندی از مشوق‌های سرمایه‌گذاری، قراردادهای مستقیم با صنایع پایین‌دستی و همکاری‌های بین‌المللی با شرکت‌هایی مانند سینوپک چین و SK Geo Centric کره‌جنوبی، در حال گسترش زنجیره ارزش پتروشیمی خود است. این کشور نه‌تنها بر تولید محصولات پایه مانند اتیلن و پروپیلن تمرکز دارد، بلکه با توسعه صنایع پایین‌دستی، ارزش افزوده بیشتری ایجاد کرده‌است. یکی از دغدغه‌های مهم تولیدکنندگان پتروشیمی در کشور، بالا بودن قیمت خوراک گازی پتروشیمی‌های ایران نسبت به کشورهای منطقه است.
آنها معتقدند فرمول قیمت‌گذاری فعلی، که برای جبران کسری بودجه دولت طراحی شده، رقابت‌پذیری این صنعت را تضعیف کرده است. با توجه به سهم بالای گاز در سبد انرژی کشور در صورت عدم اقدام فوری برای رفع افت فشار در پارس جنوبی، ممکن است در بلندمدت، ایران جایگاه خود را به‌عنوان دومین تولیدکننده پتروشیمی منطقه به سایر کشورها واگذار کند. کاهش تولید گاز، نه‌تنها صادرات پتروشیمی ایران را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند منجر به خاموشی‌های گسترده، کاهش تولید صنعتی و افزایش بیکاری در وسعت گسترده شود.
پیشنهادها و راهکارها
تسریع در پروژه‌های فشارافزایی پارس جنوبی از طریق طراحی نقشه راه جامع با جدول زمانی دقیق و مدیریت متمرکز، از اولویت‌های حیاتی است. در کنار این اقدام، جذب سرمایه‌گذاری با ارائه مشوق‌های مالیاتی و تضمین‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند شرکت‌های داخلی و خارجی را به مشارکت در پروژه‌های پتروشیمی و گازی ترغیب کند. همچنین، تنوع‌بخشی به محصولات پتروشیمی با تمرکز بر تولید کالاهای با ارزش افزوده بالا همچون پروپیلن و پلیمرهای پیشرفته به‌جای محصولات پایه، عاملی مهم در افزایش رقابت‌پذیری ایران خواهد بود.
تقویت دیپلماسی انرژی از طریق گسترش همکاری با بازارهای جهانی و ایجاد خطوط صادراتی زمینی و دریایی از مسیر همسایگان نیز می‌تواند سهم ایران در بازار جهانی را حفظ کند. در نهایت، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند پایش فشار و بهینه‌سازی تولید، راهی موثر برای کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری به شمار می‌رود.
چشم‌انداز منطقه
افزایش تولید گاز عربستان سعودی، با حمایت شرکت‌های «آرامکو» و «سابیک»، این کشور را به عنوان تولیدکننده اصلی خاورمیانه در بازار پتروشیمی جهانی تبدیل کرده است. این تحولات، در صورت تداوم چالش‌های ایران در زمینه افت فشار پارس جنوبی و ناترازی انرژی، می‌تواند جایگاه ایران را به خطر بیندازد.
وابستگی بالای شبکه انرژی خانگی و صنعتی کشور به گاز و پیش‌بینی ناترازی در زمستان امسال، همراه با عدم سرمایه‌گذاری کافی، تهدیدی جدی برای صنعت پتروشیمی ایران است. بدون اقدام فوری برای اجرای پروژه‌های فشارافزایی و اصلاح سیاست‌های انرژی، ایران ممکن است نه‌تنها بازارهای صادراتی خود را از دست بدهد، بلکه با چالش‌های داخلی مانند کمبود انرژی و کاهش تولید صنعتی مواجه شود.
