ضربه ناترازی به تولید متانول
رقمی که نسبت به سال قبل ۴۵درصد افت داشته و نتیجه مستقیم بحران انرژی و محدودیت خوراک گاز است. صادرات این محصول با ثبت ۲۲۶هزار تن، ۹درصد کمتر از سال قبل و ۲۳درصد کمتر از خرداد بوده و فروش داخلی نیز افتی مشابه را تجربه کرده است. هرچند به لطف افزایش نرخ ارز، ارزش ریالی صادرات افزایش یافته، اما کاهش تناژ، اثر منفی خود را بر درآمد ماهانه صنعت گذاشته است.
همزمان، قیمت جهانی متانول طی سال‌های اخیر نزولی بوده و این صنعت دیگر حاشیه سود سابق را ندارد. ادامه اتکا به خام‌فروشی در چنین شرایطی، استراتژی پرریسکی برای پتروشیمی‌ها محسوب می‌شود.
کارشناسان تاکید دارند که مسیر پایدار سودآوری تنها از تکمیل زنجیره ارزش می‌گذرد. تبدیل متانول به محصولات پایین‌دستی مانند پلی‌استر، الیاف منسوجات یا بنزین، می‌تواند ارزش‌افزوده چندبرابری ایجاد کند و وابستگی به نوسانات بازار را کاهش دهد. در غیر این صورت، صنعت متانول ایران با تهدید جدی کاهش رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی روبه‌رو خواهد شد.
سوخت سبز و آینده متانول
متانول، ساده‌ترین الکل صنعتی و یکی از ارکان اصلی زنجیره پتروشیمی جهان، این روزها در کانون تحولات بازارهای انرژی و شیمیایی قرار گرفته است. نوسانات قیمت خوراک، تقاضای پرحجم چین برای واحدهای MTO و روند شتابان حرکت به سمت متانول کم‌کربن، آینده این محصول را دست‌خوش تغییرات کرده است. در این میان، نقش تولیدکنندگان بزرگ،هاب‌های صادراتی و نوآوری‌های سوخت، بازار را به سمت رقابت‌های تازه و سرمایه‌گذاری‌های کلان سوق داده است.
متانول به دلیل ساختار ساده، به عنوان خوراک اصلی برای تولید محصولات پرکاربرد مانند فرمالدهید، رزین‌ها، چسب‌ها و اسید استیک به کار می‌رود. این محصول همچنین به عنوان سوخت کشتی، حلال، ضدیخ و تولید سوخت تجدیدپذیر کاربرد دارد. لازم به ذکر است تولید متانول از چند طریق نظیر از طریق گاز طبیعی، از زغال‌سنگ در چین و روش‌های جدید مانند ترکیب هیدروژن و تولید متانول سبز انجام می‌شود.
وضعیت بازار متانول در ایران
بررسی آمار تولید چهار پتروشیمی بورسی تولیدکننده متانول نشان می‌دهد که حجم تولید این محصول در تیرماه ۱۴۰۴ به ۲۳۹هزار و ۵۱تن رسید. این رقم نسبت به تیرماه سال گذشته حدود ۴۵درصد کاهش و در مقایسه با خرداد ۱۴۰۴ حدود ۶درصد افزایش داشته است.
گفتنی است مجموع تولید متانول در تیرماه سال گذشته ۴۳۶هزار تن ثبت شده بود که حدود ۱.۸برابر تناژ تولیدی فعلی است. این روند، تصویری از فشار محدودیت‌های تولید، نظیر بحران انرژی را در یک سال اخیر نشان می‌دهد. کارشناسان صنعت پتروشیمی مهم‌ترین دلیل روند نزولی تولید متانول را محدودیت‌های خوراک گاز و بحران انرژی در ماه‌های گذشته می‌دانند.
افت تولید در پتروشیمی‌های صنعت متانول، حجم فروش را نیز تحت‌تاثیر قرار داد. به طوری که در تیر ۱۴۰۴ حجم صادرات متانول کل صنعت به ۲۲۶هزار و ۳۰۲ تن رسید که نسبت به خرداد افت ۲۳درصدی و نسبت به تیرماه سال گذشته کاهش ۹درصدی را تجربه کرده است.
فروش داخلی در تیر ماه نیز با ثبت ۲۶هزار و ۷۸۴تن، نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۶درصد و نسبت به خرداد ۲۱درصد افت داشت. در مجموع، تناژ کل فروش صنعت با ثبت ۲۵۳هزار و ۸۶تن، کاهش ۱۱درصدی نسبت به تیرماه سال قبل و افت ۲۳درصدی نسبت به ماه پیش را نشان می‌دهد.
با وجود کاهش تناژ فروش، ارزش صادرات متانول به دلیل رشد نرخ تسعیر ارز به چهارهزار و ۳۲۰میلیارد تومان رسید که ۳۹درصد بیشتر از تیر ۱۴۰۳ است. اما نسبت به خرداد سال جاری کاهش ۱۸درصدی در ارزش صادرات مشاهده می‌شود که ناشی از افت حجم فروش بوده است.
همچنین ارزش فروش داخلی متانول در تیر ۱۴۰۴ به ۴۲۳میلیارد تومان رسید که نسبت به تیر پارسال رشد ۱۱درصدی اما نسبت به خرداد افت ۱۸درصدی داشت. ارزش کل فروش صنعت متانول نیز در تیرماه ۱۴۰۴ به حدود چهارهزار و ۷۴۳میلیارد تومان رسید که نسبت به سال گذشته ۳۶درصد رشد داشته است. با این حال، کاهش ۱۸درصدی نسبت به خرداد نشان می‌دهد که افت حجم فروش در هر دو بخش داخلی و صادراتی تاثیر مستقیم بر درآمد ماهانه پتروشیمی‌ها گذاشته است.
همچنین قیمت جهانی متانول طی سال‌های اخیر روندی نزولی داشته و دیگر مانند گذشته حاشیه سود بالایی برای تولیدکنندگان ایجاد نمی‌کند.در چنین شرایطی، تداوم فروش متانول به‌عنوان محصول نهایی، راهبردی پرریسک است. کارشناسان تاکید می‌کنند که پتروشیمی‌ها باید به سمت تکمیل زنجیره ارزش و تولید محصولات پایین‌دستی حرکت کنند.
برای نمونه، تبدیل متانول به پلی‌استر و الیاف منسوجات پلی‌استر می‌تواند چندین برابر فروش متانول خام سودآور باشد. همچنین فرآیندهایی نظیر تبدیل متانول به بنزین یا تولید سایر مشتقات سوخت، ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای افزایش درآمد دارند.
اگر روند فعلی ادامه پیدا کند و صرفا خام‌فروشی متانول مبنای درآمد باشد، سودآوری این صنعت به‌شدت تهدید خواهد شد و امکان رقابت در بازارهای جهانی کاهش می‌یابد. در نتیجه، آینده پایدار برای تولیدکنندگان متانول تنها از مسیر سرمایه‌گذاری در تکمیل زنجیره ارزش و تنوع‌بخشی به محصولات قابل دستیابی است.
بازیگران بزرگ متانول در جهان
بررسی‌ها نشان می‌دهد شرکت متانکس به عنوان بزرگ‌ترین عرضه‌کننده متانول و گروه پرومن با راه‌اندازی واحدهای متعدد در نقاط مختلف مانند عمان، نقش تعیین‌کننده‌ای در بازار جهانی متانول دارند. شرکت‌های ایرانی و تولیدکنندگان بزرگ چینی نیز سهم قابل‌توجهی در این بازار دارند.
بر اساس داده‌ها، عربستان سعودی، ایالات متحده، عمان و هلند از صادرکنندگان اصلی متانول هستند. البته هلند و بلژیک بیشتر نقش‌هاب توزیع و صادرات را اجرا می‌کنند. در سوی دیگر، چین بزرگ‌ترین واردکننده متانول جهان است؛ هرچند این کشور تولید داخلی بالایی دارد، اما برای تامین خوراک واحدهای MTO و تعادل عرضه و تقاضا همچنان به واردات گسترده نیازمند است. پس از چین، اتحادیه اروپا، هند و برزیل در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
قیمت متانول به طور مستقیم با هزینه خوراک گاز و زغال‌سنگ، وضعیت تولید چین، شرایط بازار حمل‌ونقل دریایی و سطح فعالیت‌های صنعتی جهان گره خورده است. افزایش قیمت گاز یا ایجاد اختلال در زنجیره لجستیکی، می‌تواند حاشیه سود تولیدکنندگان را به سرعت تغییر دهد.
همچنین وابستگی بالای بازار به چین، ریسک کاهش ناگهانی تقاضا را افزایش می‌دهد. محدودیت‌های حمل‌ونقل دریایی و گلوگاه‌های توزیع نیز می‌توانند عرضه منطقه‌ای را مختل کنند.
