تنشهای ژئوپلیتیک،صنعت پتروشیمی را با چالش مواجه کرده است
هند در گوشه رینگ
اعمال تعرفه ۲۵درصدی بر هند توسط دولت دونالد ترامپ، تحریم‌های هدفمند علیه شش شرکت پتروشیمی به دلیل تجارت با ایران و فشارهای ژئوپلیتیک ناشی از خرید نفت از روسیه، صنعت پتروشیمی این کشور را در موقعیتی شکننده قرار داده است. تعرفه‌های جدید ترامپ علیه هند، که قرار است از ۷ اوت ۲۰۲۵ اجرایی شوند، هزینه‌های تولید را افزایش داده، رقابت‌پذیری هند در بازارهای جهانی، به‌ویژه آمریکا، را تهدید و زنجیره تامین مواد اولیه را مختل کرده است.
دولت آمریکا در چارچوب استراتژی «فشار حداکثری» خود، که پیش‌تر علیه روسیه و متحدان آن به کار گرفته شده بود، تعرفه ۲۵درصدی بر هند اعمال کرده است. این تعرفه‌ها، که برای ابتدای ماه اوت ۲۰۲۵ برنامه‌ریزی شده بودند، به دلیل نیاز به به‌روزرسانی جدول تعرفه‌های هماهنگ‌شده آمریکا به ۷ اوت موکول شدند. کالاهایی که پیش از این تاریخ بارگیری شوند و تا ۵ اکتبر وارد آمریکا شوند، از این تعرفه‌ها معاف هستند، اما این معافیت موقت تنها تسکینی کوتاه‌مدت برای صادرکنندگان هندی فراهم کرده‌است.
علاوه بر تعرفه‌ها، وزارت خزانه‌داری آمریکا شش شرکت پتروشیمی هندی را به دلیل تجارت ۲۲۰میلیون‌دلاری با ایران در سال ۲۰۲۴ در فهرست تحریم‌های ثانویه قرار داده است. این شرکت‌ها، به دلیل خرید محصولات پتروشیمی از ایران با محدودیت‌هایی از سوی آمریکا مواجه شده‌اند.
این تحریم‌ها نه‌تنها دسترسی این شرکت‌ها به بازار آمریکا و سیستم بانکی جهانی را قطع کرده، بلکه ریسک همکاری با کل صنعت پتروشیمی هند را در برای شرکای بین‌المللی افزایش داده است. همچنین شرکت‌های مرتبط در امارات، نیز در معرض تحریم‌های ثانویه قرار دارند، که دامنه تاثیرات را گسترده‌تر می‌کند.
این اقدامات در شرایطی اعمال می‌شوند که روابط تجاری هند و آمریکا طی سال‌های اخیر پرنوسان بوده است. از یک سو، همکاری‌های راهبردی در حوزه فناوری و دفاع تقویت شده، اما از سوی دیگر، اختلافات در زمینه تجارت، انرژی و سیاست خارجی، به‌ویژه خرید نفت از روسیه، تنش‌ها را افزایش داده است. این وضعیت، هند را در موقعیتی دشوار قرار داده که باید بین منافع اقتصادی و ملاحظات ژئوپلیتیک تعادل برقرار کند.
اختلال در زنجیره تامین
یکی از مهم‌ترین ضربه‌های واردشده به صنعت پتروشیمی هند، توقف خرید نفت خام روسیه از بازار نقدی توسط پالایشگاه‌های دولتی است. این پالایشگاه‌ها، که حدود ۶۰ درصد ظرفیت پالایش هند را در اختیار دارند، به دلیل تهدید تحریم‌های ثانویه آمریکا و جریمه‌های احتمالی اضافی برای تجارت با روسیه، خرید نفت ارزان‌قیمت اورال را متوقف کرده‌اند.
نفت روسیه، به دلیل تخفیف‌های قابل‌توجه پس از جنگ اوکراین، به منبعی کلیدی برای پالایشگاه‌های هندی تبدیل شده بود و حدود ۴۰درصد از نیاز نفت خام این شرکت‌ها از بازار نقدی تامین می‌شد. جایگزینی این منبع با نفت گران‌تر خاورمیانه، هزینه‌های تولید را به‌طور قابل‌توجهی افزایش خواهد داد. به طور میانگین، قیمت هر بشکه نفت خاورمیانه ۴ تا ۷دلار گران‌تر از نفت اورال است، که در مقیاس ملی میلیاردها دلار به هزینه‌های پالایشگاه‌ها اضافه می‌کند. این افزایش هزینه، حاشیه سود ناخالص پالایشگاه‌ها را کاهش داده و شرکت‌های پتروشیمی وابسته به این پالایشگاه‌ها را تحت فشار قرار داده است.
شرکت‌های خصوصی مانند «Reliance Industries» و «Nayara Energy» که قراردادهای بلندمدت با روسیه دارند، ممکن است موقتا از این فشار مصون بمانند، اما همچنان با چالش‌هایی نظیر افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، بیمه و ریسک‌های بانکی مواجه هستند. به گفته هاردیپ سینگ پوری، وزیر نفت و گاز هند، حذف کامل نفت روسیه از بازارهای جهانی می‌تواند قیمت‌ها را افزایش دهد که نشان‌دهنده اهمیت این منبع برای اقتصاد هند است. این وضعیت، زنجیره تامین مواد اولیه پتروشیمی را مختل کرده و هزینه تولید محصولاتی مانند پلی‌اتیلن و متانول را افزایش داده است.
چالش رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی
افزایش هزینه‌های مواد اولیه، محدودیت‌های صادراتی ناشی از تعرفه‌ها و کاهش اعتماد شرکای بین‌المللی، رقابت‌پذیری صنعت پتروشیمی هند را در بازارهای جهانی تضعیف کرده است. درحالی‌که کشورهایی مانند اندونزی (با تعرفه ۱۹درصد) و ویتنام (با تعرفه ۲۰درصد) از مزیت‌های تعرفه‌ای در بازار آمریکا برخوردارند، محصولات هندی با هزینه‌های بالاتر وارد رقابتی نابرابر می‌شوند. این موضوع برای محصولاتی مانند پلی‌اتیلن، متانول و تولوین که در صنایع پلاستیک، رنگ، شوینده و داروسازی کاربرد دارند، چالش‌برانگیز است.
هند بخش عمده‌ای از محصولات پتروشیمی خود را به آمریکا، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آنها، صادر می‌کند. وابستگی ساختاری به این بازار، صنعت پتروشیمی هند را در برابر شوک‌های تعرفه‌ای آسیب‌پذیر کرده است. در سال مالی ۲۰۲۵-۲۰۲۴، صادرات پتروشیمی هند به آمریکا بخش قابل‌توجهی از درآمد این صنعت را تشکیل داده است.
کاهش دسترسی به این بازار، نه‌تنها برای صادرکنندگان، بلکه برای کل زنجیره ارزش، از تولید تا بسته‌بندی، آثار منفی خواهد داشت. در صورت تداوم این روند، هند ممکن است بخشی از سهم بازار خود را به رقبایی مانند عربستان سعودی، مالزی یا حتی چین واگذار کند، که از زیرساخت‌های پیشرفته‌تر و هزینه‌های رقابتی‌تر برخوردارند.
تحریم‌های آمریکا نیز اعتماد شرکای بین‌المللی به صنعت پتروشیمی هند را کاهش داده است. بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و خطوط کشتیرانی به دلیل ترس از تحریم‌های ثانویه، در همکاری با شرکت‌های هندی محتاط‌تر شده‌اند. این وضعیت می‌تواند به انزوای نسبی صنعت پتروشیمی هند در بازارهای جهانی منجر شود.
راهبرد‌های خروج از بحران
هند برای مقابله با این فشارها، رویکردی چندوجهی در پیش گرفته است. در کوتاه‌مدت، مذاکرات تجاری دوجانبه با آمریکا برای کاهش تعرفه‌ها یا کسب معافیت‌های موقت در جریان است. تجربه همکاری‌های پیشین در حوزه فولاد و فناوری نشان می‌دهد که امکان دستیابی به توافقات محدود وجود دارد. برای مثال، توافق موقت آمریکا با مکزیک برای تمدید معافیت‌های تجاری تا ۳۰ اکتبر، الگویی برای مذاکرات احتمالی با هند است. همچنین، شرکت‌های تحریم‌شده می‌توانند از طریق دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا (OFAC) برای حذف نام خود از فهرست تحریم‌ها اقدام کنند، هرچند این فرآیند پیچیده و زمان‌بر است.
در حوزه تامین انرژی، هند به دنبال تنوع‌بخشی به منابع نفت خام است. کشورهایی مانند نیجریه، برزیل، مکزیک و استرالیا می‌توانند جایگزین بخشی از نفت روسیه شوند، اما این تغییر نیازمند سرمایه‌گذاری قابل‌توجه در زیرساخت‌های لجستیک، خطوط انتقال و حمل‌ونقل دریایی است. به گفته کارشناسان، ایجاد ظرفیت‌های جدید برای پردازش نفت از منابع متنوع حداقل سه تا پنج سال زمان می‌برد، که نشان‌دهنده چالش‌های کوتاه‌مدت این راهبرد است.
در بلندمدت، هند قصد دارد در مسیر خودکفایی در تامین خوراک پتروشیمی گام بردارد. توسعه پالایشگاه‌های پیشرفته با قابلیت پردازش مواد اولیه متنوع، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پالایشی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند وابستگی به منابع خارجی را کاهش دهد. این اصلاحات، علاوه بر بهبود حاشیه سود، ارزش افزوده داخلی را افزایش داده و تاب‌آوری صنعت پتروشیمی هند را در برابر شوک‌های خارجی تقویت می‌کند.
تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی نیز از اولویت‌های هند است. گسترش صادرات به اروپا، آسیای شرقی، آفریقا و آمریکای لاتین می‌تواند اثرات منفی تعرفه‌های آمریکا را تعدیل کند. برای مثال، افزایش تقاضا برای محصولات پتروشیمی در بازارهای نوظهور آفریقا و آسیای جنوب شرقی، فرصتی برای جبران کاهش صادرات به آمریکا است. این راهبرد نیازمند بازاریابی هدفمند، بهبود کیفیت محصولات و تقویت روابط تجاری با این مناطق است.
چشم‌انداز پتروشیمی هند
صنعت پتروشیمی هند در برابر تعرفه‌های ۲۵درصدی، تحریم‌های هدفمند و فشارهای ژئوپلیتیک آمریکا در تنگنای بی‌سابقه‌ای قرار گرفته است. افزایش هزینه‌های تولید، کاهش رقابت‌پذیری و محدودیت‌های دسترسی به بازارهای جهانی، تهدیدهایی جدی برای این صنعت هستند. با این حال، این بحران می‌تواند به فرصتی برای اصلاحات ساختاری تبدیل شود. مذاکرات دیپلماتیک، تنوع‌بخشی به منابع تامین و بازارهای صادراتی، و سرمایه‌گذاری در خودکفایی، می‌توانند هند را از این چالش عبور دهند. موفقیت هند به سرعت واکنش دولت، هماهنگی نهادهای اقتصادی و قدرت چانه‌زنی دیپلماتیک این کشور بستگی دارد.
وابستگی متقابل اقتصاد هند و آمریکا، به‌ویژه در حوزه انرژی و فناوری، نشان‌دهنده نیاز به همکاری‌های استراتژیک است. با اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه، هند می‌تواند نه‌تنها از این بحران عبور کند، بلکه جایگاه خود را به‌عنوان یک قدرت پتروشیمی در جهان تثبیت کند.
