نقش موثر سازمان امور مالیاتی در سلامت جامعه بررسی شد
مالیات سلامت‌ساز
این اقدام، در راستای سیاست‌های کلان سلامت و حمایت از مصرف‌کنندگان طراحی شده و هدف آن تشویق جامعه به انتخاب سبک زندگی سالم‌تر است. مطابق این بخشنامه، کالاها و خدمات مشمول مالیات شامل فرآورده‌های گوشت‌های عمل آوری شده، غذاهای آماده و فست‌فود، نوشیدنی‌های گازدار، روغن‌های نیمه جامد، سس‌های مایونز و سایر سس‌های سرد، محصولات سرخ‌شده و.... همچنین برخی خدمات مرتبط با صنایع مذکور می‌شوند. این سیاست هوشمندانه تلاش دارد با افزایش قیمت کالاهای مضر، مصرف آنها را کاهش دهد و در عین حال منابع مالی لازم برای تقویت بخش سلامت را تامین کند.
مطالعات علمی نشان داده‌اند که مالیات بر کالاهای آسیب‌رسان، به ویژه در زمینه مواد غذایی و صنعتی، می‌تواند رفتار مصرف‌کنندگان را به طور قابل‌توجهی تغییر دهد. پژوهش‌ها حاکی از آن است که وقتی مصرف‌کنندگان با افزایش قیمت مواجه می‌شوند، تمایل آنها به خرید جایگزین‌های سالم‌تر بیشتر می‌شود و این امر به ارتقای سلامت جامعه کمک می‌کند. در این راستا، سازمان امور مالیاتی با تعیین نرخ ۲درصد برای کالاهای مضر، اقدام به اجرای سیاستی کرده است که همزمان هم بازدارنده و هم تامین‌کننده منابع مالی پایدار است.
تاثیر مستقیم بر سلامت عمومی
یکی از مزیت‌های اصلی این سیاست، تاثیر مستقیم آن بر سلامت عمومی است. افزایش قیمت کالاهای پرچرب و فرآوری‌شده باعث کاهش مصرف مواد غذایی ناسالم شده و به کاهش بروز بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت، چاقی، بیماری‌های قلبی–عروقی و برخی سرطان‌ها کمک می‌کند. به عبارت دیگر، مالیات بر کالاهای مضر نه تنها منبع درآمدی برای دولت ایجاد می‌کند، بلکه در ایجاد فرهنگ غذایی سالم و پیشگیری از بیماری‌ها نیز نقش موثری دارد.
سازمان امور مالیاتی با اجرای این سیاست، یک ابزار سیاستگذاری سلامت محور را در اختیار قرار داده است. این ابزار، با تمرکز بر اصلاح رفتار مصرف‌کنندگان، به کاهش بار مالی و اجتماعی ناشی از بیماری‌های مرتبط با تغذیه کمک می‌کند. تجربه کشورهای دیگر نیز نشان داده است که مالیات هدفمند بر کالاهای پرخطر، به ویژه نوشیدنی‌های قندی و غذاهای پرچرب، می‌تواند مصرف این محصولات را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد. نمونه موفق آن، مکزیک است که با اعمال مالیات بر نوشیدنی‌های شیرین، کاهش چشم‌گیری در مصرف این محصولات داشته است.
انگیزه‌بخشی برای تولید و انتخاب‌های سالم
یکی دیگر از مزایای این سیاست، ایجاد انگیزه برای تولید و عرضه جایگزین‌های سالم است. تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان کالاهای غذایی و صنعتی، با توجه به مالیات اعمال‌شده، به سمت تولید محصولاتی با ترکیبات سالم‌تر و با کیفیت بالاتر سوق داده می‌شوند. این روند نه تنها سلامت مصرف‌کنندگان را ارتقا می‌دهد، بلکه به توسعه صنایع غذایی سالم و پایدار نیز کمک می‌کند. علاوه بر این، افزایش عرضه محصولات سالم و ارزان‌تر، امکان انتخاب‌های بهتر را برای تمامی اقشار جامعه فراهم می‌آورد و همگام با هدف کاهش نابرابری‌های بهداشتی عمل می‌کند.
مالیات بر کالاهای آسیب‌رسان همچنین به عنوان ابزار اقتصادی موثر، زمینه برنامه‌ریزی بهتر در حوزه سلامت را فراهم می‌کند. درآمدهای حاصل از این مالیات می‌تواند مستقیما برای حمایت از طرح‌های پیشگیری، آموزش سلامت، تامین داروهای اساسی و توسعه زیرساخت‌های بهداشتی هزینه شود. اختصاص منابع مالی حاصل به حوزه سلامت، اعتماد عمومی را به سیاست‌های مالیاتی افزایش می‌دهد و پیام روشنی از تعهد دولت به حفظ سلامت جامعه به همراه دارد.
سازمان امور مالیاتی با اجرای این سیاست، نقش خود را فراتر از صرفا جمع‌آوری درآمد مالیاتی تعریف کرده است و به عنوان یک نهاد پیشرو در حمایت از سلامت عمومی عمل می‌کند. این اقدام، پیامی فرهنگی و اجتماعی نیز به همراه دارد که دولت با ایجاد هزینه اقتصادی برای انتخاب‌های ناسالم، مردم را به سمت مصرف هوشمندانه‌تر و سالم‌تر هدایت می‌کند. چنین رویکردی نشان می‌دهد که مالیات می‌تواند همزمان ابزار اقتصادی و ابزار تغییر رفتار اجتماعی باشد.
علاوه بر این، سیاست اعمال مالیات بر کالاهای مضر، سازوکاری موثر برای ارتقای کیفیت محصولات موجود در بازار ایجاد می‌کند. تولیدکنندگان برای کاهش اثر مالیات بر فروش خود، تمایل خواهند داشت محصولات با کیفیت‌تر، کم‌چرب‌تر و با ترکیبات سالم‌تر عرضه کنند. این روند در بلندمدت باعث تقویت بازار سالم و افزایش استانداردهای غذایی می‌شود.
از دیدگاه جامعه‌شناسی و فرهنگی نیز، اجرای مالیات بر کالاهای آسیب‌رسان تاثیر مثبتی دارد. این سیاست، همزمان با آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی، می‌تواند عادات غذایی و سبک زندگی مردم را تغییر دهد و فرهنگ انتخاب سالم را در جامعه نهادینه کند. سازمان امور مالیاتی با اجرای این بخشنامه، نه تنها نقش مالیاتی خود را ایفا می‌کند، بلکه در ایجاد زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی برای مصرف آگاهانه و سالم نیز مشارکت دارد.
در نهایت، تجربه جهانی و شواهد علمی نشان می‌دهد که اعمال مالیات هدفمند بر کالاهای آسیب‌رسان به سلامت، رویکردی کارآمد، پایدار و اثرگذار است. ایران نیز با اجرای سیاست مالیات ۲ درصدی بر کالاهای پرچرب و فرآوری‌شده، قدمی موثر در جهت کاهش بیماری‌های غیرواگیر و ارتقای سلامت عمومی برداشته است. این اقدام، هم منابع مالی لازم برای بخش سلامت را تامین می‌کند و هم رفتار مصرف‌کنندگان را به سوی انتخاب‌های سالم هدایت می‌کند، بدون آنکه فشار نامتوازن بر بخش‌های دیگر اقتصاد ایجاد شود.
سازمان امور مالیاتی با این ابتکار، نمونه‌ای موفق از ترکیب سیاست مالیاتی و سیاست سلامت عمومی را ارائه کرده و نشان داده است که می‌توان با بهره‌گیری از ابزارهای اقتصادی، سلامت جامعه را ارتقا داد و در عین حال منابع مالی پایدار برای بهبود زیرساخت‌های بهداشتی فراهم کرد. این سیاست نه تنها یک اقدام اقتصادی، بلکه یک گام عملی و موثر در جهت رفاه عمومی و پیشگیری از بیماری‌های مرتبط با تغذیه به شمار می‌آید.
