چرخش نگاه مردم به مالیات‌ستانی
بسیاری از شهروندان پرداخت مالیات را جریمه‌ای می‌پندارند و آن را باری سنگین تلقی می‌کنند، نه مشارکتی اجتماعی که بتواند در خدمت توسعه قرار گیرد. این نگاه منفی که در تاریخ اقتصادی کشور ریشه دوانده، از کمبود شفافیت در هزینه‌کرد منابع عمومی نشات گرفته است و به دلیل ضعف اطلاع‌رسانی در سال‌های گذشته تداوم یافته است.
با وجود این، سازمان امور مالیاتی کشور در سال‌های اخیر برای اصلاح این ذهنیت گام‌های تازه‌ای برداشته است. این سازمان با اجرای برنامه‌های اصلاحی، بهره‌گیری از ابزارهای دیجیتال و گسترش فرهنگ‌سازی، تلاش کرده است مسیر تازه‌ای ترسیم کند. این اقدامات ذهنیت منفی گذشته را به چالش کشیده است و پرداخت مالیات را به وظیفه‌ای اجتماعی آگاهانه و حتی سرمایه‌گذاری‌ای ملی بدل کرده است.
هوشمندسازی و حرکت به سمت شفافیت
یکی از مهم‌ترین گام‌های سازمان امور مالیاتی، توسعه سامانه‌های الکترونیکی بوده است. راه‌اندازی پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان و صورتحساب الکترونیکی تحولی بزرگ در نظام مالیاتی ایران ایجاد کرده است. این سامانه‌ها نه‌تنها فرآیند مالیاتی را ساده‌تر و شفاف‌تر کرده‌اند، بلکه جلوی بسیاری از موارد فرار مالیاتی را نیز گرفته‌اند.
به عنوان نمونه، در گذشته بسیاری از مشاغل پردرآمد با پنهان کردن بخشی از درآمد خود از پرداخت مالیات واقعی فرار می‌کردند؛ اما با اجرای پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، امکان چنین اقداماتی به‌شدت محدودتر شده است. این اصلاحات به شهروندان نشان می‌دهد که نظام مالیاتی کشور دیگر به شیوه سنتی و غیرشفاف اداره نمی‌شود و نظارت منصفانه‌تری بر فعالیت‌ها جریان دارد.
تمرکز بر عدالت مالیاتی
یکی از انتقادهای اصلی مردم این بود که بار مالیات عمدتا بر دوش حقوق‌بگیران و کارمندان قرار دارد، درحالی‌که برخی مشاغل پردرآمد یا نهادهای خاص از معافیت‌های گسترده استفاده می‌کنند. سازمان امور مالیاتی در سال‌های اخیر با شناسایی مؤدیان بزرگ و پردرآمد و کاهش فشار بر اقشار کم‌درآمد، تلاش کرده است این بی‌عدالتی را کاهش دهد. به عنوان مثال، طرح‌های مقابله با فرار مالیاتی پزشکان، وکلا، طلافروشان و مشاوران املاک گامی در همین مسیر محسوب می‌شود. وقتی مردم ببینند عدالت در دریافت مالیات رعایت می‌شود، اعتمادشان به نظام مالیاتی افزایش خواهد یافت و دیگر پرداخت مالیات را جریمه نمی‌دانند؛ بلکه آن را سهم عادلانه‌ای برای توسعه کشور تلقی می‌کنند.
فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی
فرهنگ مالیاتی صرفا با قانون اصلاح نمی‌شود، بلکه نیازمند آموزش، اطلاع‌رسانی و تغییر ذهنیت عمومی است. سازمان امور مالیاتی با اقداماتی نظیر نام‌گذاری «هفته فرهنگ مالیاتی»، انتشار گزارش‌های درآمدهای مالیاتی، افزایش تعامل رسانه‌ای و اجرای برنامه‌های آموزشی تلاش کرده سطح آگاهی عمومی را ارتقا دهد. چنین اقداماتی به مرور زمان پرداخت مالیات را به یک وظیفه مدنی در ذهن نسل جدید نهادینه می‌کند.
اجرای طرح نشان‌دار کردن مالیات
یکی از نوآوری‌های اخیر سازمان امور مالیاتی، طرح نشان‌دار کردن مالیات است. در این طرح، سازمان با شفاف‌سازی دقیق به مردم نشان می‌دهد که مالیات‌های وصول‌شده در چه حوزه‌هایی هزینه می‌شوند. این اقدام، پیوندی روشن میان پرداخت مالیات و ارائه خدمات عمومی ایجاد می‌کند و به شهروندان این اطمینان را می‌دهد که مالیات آنها مستقیما در بهبود زیرساخت‌ها، آموزش، بهداشت یا سایر نیازهای عمومی کشور به کار می‌رود. در نتیجه، این طرح می‌تواند اعتماد عمومی به نظام مالیاتی را تقویت کند و فرهنگ مشارکت را گسترش دهد.
اجرای تبصره ماده (۱۰۰)قانون مالیات‌های مستقیم برای حمایت از کسب‌وکارهای کوچک
یکی دیگر از اقدامات موثر سازمان امور مالیاتی، اجرای تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم است. بر اساس این تبصره، مؤدیان خرد و صاحبان کسب‌وکارهای کوچک می‌توانند بدون ارائه اظهارنامه پیچیده، مالیات خود را بر اساس درصدی از فروش و به‌صورت مقطوع پرداخت کنند. این سازوکار فشار اداری و هزینه‌های دفترداری را برای کسب‌وکارهای کوچک کاهش می‌دهد و امکان تمرکز آنها بر فعالیت اصلی‌شان را فراهم می‌کند.
اجرای این تبصره از یک‌سو عدالت مالیاتی را تقویت می‌کند و از سوی دیگر، موجب می‌شود مشاغل کوچک و متوسط احساس امنیت بیشتری در تعامل با نظام مالیاتی داشته باشند. امروز نظام مالیاتی ایران در نقطه‌ای قرار دارد که اصلاحات آن ذهنیت عمومی را تغییر داده است. تجربه هوشمندسازی، مقابله با فرار مالیاتی و حمایت از مشاغل خرد نشان داده که اعتمادسازی شدنی است. مسیر تازه‌ای در فرهنگ مالیاتی شکل گرفته و مالیات در نگاه مردم به یکی از پایه‌های واقعی توسعه و عدالت اجتماعی تبدیل شده است.
* کارشناس حوزه مالیات
