اعتمادسازی و شفافیت با طرح نشان‌دار کردن مالیات
تجربه‌ای نو از مشارکت در ایران
در مقابل، فقدان شفافیت و پاسخگویی در محل هزینه‌کرد مالیات‌ها، می‌تواند به بی‌اعتمادی، کاهش تمکین مالیاتی و حتی افزایش فرار مالیاتی منجر شود.
در همین راستا، سازمان امور مالیاتی کشور از سال ۱۴۰۳ با اجرای سیاستی نوین تحت عنوان «طرح نشان‌دار کردن مالیات» کوشیده است تا مسیر تازه‌ای در مردمی‌سازی و شفاف‌سازی نظام مالیاتی کشور بگشاید. این طرح برای نخستین‌بار این امکان را برای مؤدیان فراهم کرد تا به‌صورت داوطلبانه در زمان پرداخت مالیات، محل هزینه‌کرد آن را انتخاب کنند؛ از ساخت مدرسه و بیمارستان گرفته تا توسعه راه‌ها، طرح‌های محیط‌زیستی یا پروژه‌های عمرانی در مناطق محروم.
این رویکرد، علاوه بر تقویت مشارکت شهروندان در حکمرانی مالی، گامی بلند در جهت افزایش شفافیت و ارتقای سرمایه اجتماعی دولت به شمار می‌آید. با استقبال چشم‌گیر مؤدیان از این مدل جدید، مالیات از یک تکلیف اجباری، به ابزاری برای مشارکت مستقیم در توسعه کشور تبدیل شده است؛ تجربه‌ای که در کنار افزایش تمکین مالیاتی، زمینه‌ساز نهادینه‌شدن حس تعلق اجتماعی به منابع عمومی شده است.
طرحی برای بازآفرینی رابطه مردم و دولت در نظام مالیاتی
«نشان‌دار کردن مالیات» تنها یک ابزار اجرایی یا اصلاح بوروکراتیک نیست، بلکه تلاشی هوشمندانه برای بازسازی اعتماد بین مردم و حاکمیت در یکی از حساس‌ترین حوزه‌های مالی کشور است. این طرح با فراهم‌کردن امکان انتخاب محل هزینه‌کرد مالیات توسط خود مؤدیان، مشارکت را از سطح شعار به عرصه عمل آورده و به مالیات‌پردازی، هویتی جدید و مردمی بخشیده است.
در قالب این طرح، شهروندان هنگام پرداخت مالیات دیگر احساس جدایی از فرآیند تخصیص منابع ندارند. بلکه با مشاهده و انتخاب پروژه‌های عمرانی، فرهنگی، اجتماعی یا محیط‌زیستی، حس می‌کنند سهمی مستقیم و قابل لمس در توسعه کشور دارند. این احساس، نه‌تنها تمایل آنها به پرداخت مالیات را افزایش می‌دهد، بلکه درک آنها از عدالت اجتماعی، مسوولیت‌پذیری و مشارکت در حکمرانی را نیز ارتقا می‌بخشد.
پیوند شفافیت با فرهنگ‌سازی
اجرای این طرح، شفافیتی را به همراه آورده که تا پیش از این در نظام مالیاتی کشور کمتر تجربه شده بود. مؤدیان حالا نه‌تنها می‌دانند مالیاتشان کجا صرف می‌شود، بلکه می‌توانند با انتخاب آگاهانه، به توسعه مناطق کمتر برخوردار، بهبود خدمات عمومی یا حل مشکلات زیست‌محیطی کمک کنند. همین شفافیت، یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تقویت فرهنگ مالیاتی در هر کشوری است. از سوی دیگر، امکان انتخاب محل مصرف مالیات، به‌نوعی آموزش غیرمستقیم برای شهروندان هم هست. افراد به مرور با سازوکار تخصیص منابع، اولویت‌بندی پروژه‌ها و نیازهای مناطق مختلف آشنا می‌شوند و این خود باعث افزایش سرمایه اجتماعی و آگاهی عمومی نسبت به امور توسعه‌ای می‌شود.
مشارکت، نه فقط پرداخت
در رویکرد سنتی، مالیات پرداختی شهروندان پس از وصول، بدون تعامل با مؤدیان، وارد ساختار مالی دولت می‌شد. اما در الگوی جدید، پرداخت مالیات تبدیل به یک کنش آگاهانه و هدفمند شده است. مؤدی دیگر تنها پرداخت‌کننده نیست، بلکه مشارکت‌کننده‌ای فعال در روند تخصیص منابع و انتخاب پروژه‌هاست. این مشارکت دوسویه، نوعی حس تعلق و مسوولیت اجتماعی ایجاد می‌کند که برای حکمرانی مالیاتی پایدار، امری حیاتی است. مردمی‌سازی مالیات از طریق این سازوکار، افق تازه‌ای در سیاستگذاری مالی گشوده است که می‌تواند الگویی برای سایر بخش‌های حکمرانی نیز باشد.
* کارشناس حوزه مالیاتی
