فاجعه زیست‌محیطی تالاب خشکشده چیست؟
دود «هور» در چشم خوزستان
فرشاد اعظمی: هورالعظیم که زمانی منبع برکت خوزستان و خوزستانی‌ها بود، حالا در محاصره آتش و دود، بلای جان شده است. البته این اولین بار نیست که آتش به جان هورالعظیم افتاده و دودش به ریه خوزستانی‌ها می‌نشیند. از زمان جنگ‌تحمیلی هشت ساله تاکنون بارها و بارها این منطقه دچار حریق جدی شده و همواره این اتفاق با نوساناتی ادامه داشته است. همچنان‌که در دوران داعش دوباره حریق در این مناطق به سبب نابسامانی‌های داخلی در عراق و عدم نظارت و کنترل بر مدیریت منابع آبی باعث شد که روند تخریب و نابودی هورالعظیم شدت بگیرد.
حالا نیز خبرها حکایت از آن دارد که هورالعظیم در آتشی می‌سوزد که انگار بنا نیست خاموش شود و تا نابودی آن ادامه دارد. همچنان که گفته می‌شود 99 درصد هورالعظیم بخش عراقی خشک شده و از بین رفته و استمرار آتش‌سوزی باعث شده که هوای خوزستان – که پیش‌تر هم شرایط مساعدی نداشت- تنفس ساده و راحت را برای شهروندان خوزستان غیرممکن کند. وضعیت آن‌قدر دردناک است که روز گذشته ادارات شش شهر استان از جمله هویزه، دشت آزادگان، اهواز، کارون، باوی و حمیدیه با دو ساعت تاخیر آغاز به کار کردند. محمدجواد اشرفی ضمن اعلام این خبر گفته است که «از عموم شهروندان درخواست می‌شود به منظور حفظ سلامت خود، از تردد غیرضروری در فضای باز اجتناب کنند و توصیه‌های بهداشتی و زیست‌محیطی را جدی بگیرند».
نقش ترکیه در آلودگی آسمان خوزستان
آتش‌سوزی این روزها در نقاط مختلفی از بخش عراقی هورالعظیم تکرار می‌شود. خبرگزاری تسنیم در گزارش اخیرش بر این مساله تاکید کرده است که پیامدهای این اتفاق به وضوح در استان خوزستان احساس می‌شود و تاکنون بارها و بارها مسوولان محیط‌زیستی خواستار همکاری منطقه‌ای برای حل این بحران شده‌اند. اما بحران چیست؟ گفته می‌شود که توسعه صنعت سدسازی در ترکیه بر رودهای دجله و فرات عملا باعث شده که بخش زیادی از آب این دو رود تاریخی و استراتژیک در منطقه بین‌النهرین تحت‌تاثیر قرار بگیرد و اتفاقا منطقه خوزستان را از این قاعده جدا نکند و مشخصا هورالعظیم را دچار فقر جدی آب کند. افزون بر اینکه گزارش‌های اخیر، حکایت از آن دارد که رود کارون، بازوی ایرانی آبیاری هورالعظیم هم شرایط خوبی ندارد تا مشکل کم‌آبی در این منطقه دوچندان شود. همین مساله سبب شده تا پوشش گیاهی منطقه که هورالعظیم بخش پهناوری از آن را شامل می‌شود، رفته‌رفته نابود شده و زمینه بادهای شنی را فراهم کند. حالا بروز بادهای شنی و هجوم ریزگردها به آسمان خوزستان را با دود ناشی از سوختن هورالعظیم اگر در نظر بگیریم، نتیجه کاملا مشخص است! آلودگی استان به شکلی بی‌سابقه افزایش پیدا کرده و شهروندان همواره در معرض بیماری‌های تنفسی قرار می‌گیرند.
علت افزایش آلودگی هوا در خوزستان
مهدی مدحجی، رئیس اداره احیای تالاب‌های اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان، اخیرا اعلام کرده است: «تا زمانی که آب از سمت عراق به تالاب هدایت نشود یا بارندگی نداشته باشیم، این وضعیت خودسوزی و انتشار دود ادامه دارد. حداقل باید رهاسازی آب در حد مرطوب شدن تالاب انجام شود تا این وضعیت بهبود یابد. از 20 اسفندماه سال گذشته تاکنون حدود 33 هزار نقطه این بخش دچار خودسوزی شده است و از حدود نیم متر از ریشه نی و خاک از دل زمین، دود متصاعد می‌شود». به گفته وی، «در سال‌های گذشته بدترین سال از نظر آتش‌سوزی بخش عراقی تالاب هورالعظیم مربوط به سال 97 بود که 18 هزار هکتار از مساحت تالاب دچار آتش‌سوزی شد اما اکنون مساحت آتش‌سوزی به حدود 25 هزار هکتار رسیده است. همچنین بر اساس پایش‌های ماهواره‌ای طی 6 ماه گذشته، تقریبا در اغلب روزها شاهد انتشار دود ناشی از آتش‌سوزی در خاک عراق بوده‌ایم که آثار بهداشتی و روانی قابل‌توجهی برای شهروندان استان، به ویژه شهرستان هویزه، ایجاد کرده است».
آلودگی هوای اهواز شب‌ها بیشتر است
شهروندان خوزستانی بیشتر به این مساله اشاره داشتند که برخی از شب‌ها میزان آلودگی در هوا خیلی شدت پیدا می‌کند و همین مساله باعث شده تا نگرانی‌ها بیشتر هم بشود که چرا این اتفاق در بعضی از ساعات روز کمتر یا بیشتر می‌شود؟ حمید سبزه‌زاری، مدیرکل هواشناسی خوزستان در توضیح این نگرانی گفته است که «به طور معمول در طول روز، مناطق غربی استان خوزستان شامل شهرهای دشت آزادگان و هویزه به علت مجاورت با تالاب هورالعظیم، بیشترین تاثیر را از سوختن این تالاب خواهد داشت، ولی هنگام شب، شاهد گسترش این آلاینده به مناطق مرکزی استان هستیم. از تغییرات دمایی و جهت و سرعت باد تا تفاوت سرعت باد در شب و روز، دلایل اصلی این پدیده هستند. در واقع در منطقه خوزستان، الگوهای باد در شب و روز متفاوت است. در شب، جهت وزش بادهای محلی اغلب در جهت غربی و از سمت تالاب هورالعظیم به سمت مرکز استان است. این بادها، دود را به سمت شهر اهواز هدایت می‌کنند». به گفته وی، «در شب، رطوبت نسبی هوا معمولا بالاتر است و جو پایدارتر می‌شود. این شرایط باعث می‌شود ذرات دود به هم بچسبند و به صورت توده‌ای متراکم‌تر به سمت مناطق غربی و مرکزی استان خوزستان حرکت کنند. در روز، گرما و کاهش رطوبت نسبی باعث پراکندگی بیشتر ذرات دود می‌شود، بنابراین تاثیر آن در مناطق مرکزی استان کمتر احساس می‌شود».
راهکارهای مهار آتش‌سوزی هورالعظیم
وضعیت مردم در خوزستان، چنان ناراحت‌کننده است که مشقت آنان نه در سطح رفاه و تفریح‌ها بلکه در سطح حیات و فعالیت‌های روزمره آنان قرار گرفته است. این مردم از قبل با آلودگی هوای ناشی از ریزگردها مواجه بودند و حالا بر این مشکل، دود ناشی از سوختن هورالعظیم و دمای بالای ۵۰ درجه تابستانی، رطوبت بالای ۹۰ درصد و اخیرا هم قطعی برق اضافه شده است. این مشکلات زندگی را به کلی برای شهروندان خوزستانی سخت و طاقت‌فرسا کرده است. آنان نه می‌توانند گرما را در داخل خانه به دلیل بی‌برقی تحمل کنند و نه می‌توانند در فضای شهر آلودگی شدید هوا را تحمل کنند. مساله هورالعظیم نیازمند چندین راهکار بلندمدت و کوتاه‌مدت است. دولت باید برای کوتاه‌مدت، تمامی اقدامات لازم را در جهت خاموش کردن آتش هورالعظیم چه از طریق ادوات نظامی و هوایی یا خودروها و امکانات ویژه زمینی در نظر بگیرد. این آتش باید هرچه زودتر و به صورت کامل خاموش شود.
همچنین دولت باید در بلندمدت و از طریق دیپلماسی و همکاری با دولت‌های منطقه به ویژه عراق یک کارگروه ویژه برای توزیع متوازن آب در جهت احیای پوشش گیاهی و بهبود شرایط زیست‌محیطی فراهم کند. به ویژه آنکه گفته می‌شود که عمده این آتش‌سوزی در بخش عراقی هورالعظیم رخ داده است. همچنین دولت باید همین برنامه‌ها را در داخل کشور به صورت جدی دنبال کند وگرنه همان بلایی که بر اثر بی‌تدبیری‌ها منجر به خشکی و بی‌آبی در شرق کشور شد، در غرب ایران نیز تکرار خواهد شد.
ما در برنامه هفتم توسعه بارها و بارها درخواست کردیم که صنایعی که آب زیادی را مصرف می‌کنند به کنار خلیج فارس یا دریای عمان یا دریای خزر منتقل شوند و این صنایع به صورت دریامحور اداره شوند. اینکه صنایع این چنین در داخل شهرها فعالیت کنند، نتیجه همین چیزی است که در کشور رخ داد. امروز قریب به ۲میلیون نخل در خوزستان به دلیل بی‌آبی در آستانه خشکی و نابودی قرار دارند و تبعات این اتفاق به راحتی قابل جبران نخواهد بود. آیا مسوولان دولتی می‌توانند خانواده یا حتی خودشان برای چند روز مانند مردم خوزستان در همین گرما، رطوبت و آلودگی هوا دوام بیاورند؟ شرایط متاسفانه خیلی نگران‌کننده است و مسوولان دولتی در وزارت نیرو، سازمان حفاظت از محیط‌زیست و استانداری باید هرچه سریع‌تر به این موضوع ورود کنند.
* نماینده اهواز در مجلس شورای اسلامی
