پنج راهبرد چینیها برای توسعه مناطق ساحلی بررسی شد؛
درس شنزن برای ایران
روایت صعود یک بندر به قله اقتصاد جهان
اولین سیاست راهبردی مهم توسعه در شنزن، ناظر بر توسعه حمل‌ونقل بوده است. احداث فرودگاه بین‌المللی شنزن، فرودگاه هنگ‌کنگ و بندر هوایی شنزن در کنار احداث خطوط ریلی سریع‌السیر، امکان جابه‌جایی سریع کالا و مسافر را فراهم کرده است. همچنین شنزن از لحاظ خدمات بندری، منطقه پیشرفته‌ای محسوب می‌شود و بارگیری و تخلیه سریع و نیز بسته‌بندی و انبارداری روان، این نقطه را به یکی از مجهزترین بنادر چین و حتی جهان تبدیل کرده است.
در عین حال عامل اصلی رشد شنزن، اعمال سیاست‌های «منطقه آزاد» در این سرزمین است؛ موضوعی که به تسهیل سرمایه‌گذاری خارجی در این منطقه انجامیده است. اما تجربه توسعه در بندر چابهار واقع در سواحل مکران در جنوب ایران نشان می‌دهد، تبدیل یک شهر یا بندر به منطقه آزاد اقتصادی به تنهایی برای توسعه ناکافی است. مادامی که روابط اقتصادی با سایر کشورها برقرار نباشد، منطقه آزاد به تنهایی رونق و توسعه به دنبال نخواهد داشت. از همین رو راهبرد سوم توسعه در شنزن، زمینه‌سازی برای ورود شرکت‌های خارجی و چندملیتی و نیز برندهای معتبر به این منطقه ساحلی بوده است.
چهارمین اهرم راهبردی موثر بر توسعه شنزن، نوآوری‌هایی است که در حوزه عملیات بندری به کار گرفته است؛ نوآوری‌هایی مثل ایجاد «سیستم یکپارچه ثبت و طبقه‌بندی بین‌المللی کشتی‌ها» که توانست به یک الگوی منطقه‌ای در این زمینه تبدیل شود. در نهایت راهبرد پنجم پیشرفت شنزن، استقلال اقتصادی آن در عین حضور زیر سایه پرچم چین است. شنزن در گذشته، برای تجارت جهانی به هنگ‌کنگ و دیگر مناطق چین وابسته بود، اما با اجرای پروژه‌های زیرساختی، اکنون این شهر به صورت مستقل میزبان تجارت و سرمایه‌گذاری بین‌المللی است.
الگوی شنزن برای تحول در مناطق ساحلی بکر ایران به‌ویژه منطقه مکران که پتانسیل توسعه‌پذیری بسیاری دارد، ناظر بر توسعه زیرساخت‌های پیشرفته حمل‌ونقلی و خدمات بندری در گام اول و جلب نظر شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در گام مکمل است.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، منطقه آزاد شنزن، نخستین منطقه ویژه اقتصادی چین، در ۲۶ اوت ۱۹۸۰ تاسیس شد. این منطقه از همان آغاز، به عنوان الگویی پیشرو برای اصلاحات اقتصادی و پلی برای پیوند با بازارهای جهانی عمل کرد. تا سال ۲۰۱۰ این منطقه ویژه اقتصادی تنها چهار منطقه شهری از ۹ منطقه شهری شنزن را دربرمی‌گرفت: لوهو، فوتیان، نانشان و یانتین، با وسعتی معادل ۴۹۳ کیلومترمربع. اما در همان سال، مرزهای آن گسترش یافت و تمام شهر را شامل شد؛ رخدادی که وسعت جغرافیایی این منطقه را به شکلی چشم‌گیر افزایش داد.
جشن چهلمین سالگرد تاسیس منطقه ویژه اقتصادی شنزن در ۱۴ اکتبر ۲۰۲۰ با شکوه برگزار شد. بندر شنزن که به عنوان یکی از موتورهای اقتصاد جهانی شناخته می‌شود، شامل شش بخش بندری است: یانتین و داپنگ در شرق واقع شده و نانشان، خلیج داچان، جزیره داچان، جزیره شیاوچان و بائوآن در غرب قرار دارند.
پیش از آنکه شنزن در سال ۱۹۸۰ به منطقه ویژه اقتصادی تبدیل شود، تنها حدود ۳۱۰ هزار نفر جمعیت و کمتر از ۳۰ هزار نفر نیروی کار داشت. اما با آغاز اصلاحات و گشایش اقتصادی، این شهر با رشد چشم‌گیری در جمعیت روبه‌رو شد؛ به طوری که تا پایان سال ۲۰۰۰، جمعیت آن به ۴.۳۳میلیون نفر و نیروی کارش به ۳.۰۹میلیون نفر رسید.
در سال ۲۰۰۷، جمعیت رسمی شنزن به ۸.۶میلیون نفر افزایش یافت، اما تنها حدود ۲میلیون نفر از آنها ساکنان دائمی بودند. به دلیل حضور‌میلیون‌ها کارگر مهاجر ثبت‌نشده، برآورد دقیق جمعیت دشوار است و برخی تخمین‌ها، جمعیت واقعی شهر را بین ۱۲ تا ۱۴میلیون نفر می‌دانند. امروزه، کمتر از ۳۰ درصد از جمعیت شنزن را ساکنان دائمی تشکیل می‌دهند که اغلب شامل مسوولان دولتی، کارآفرینان، تکنسین‌ها و کارگران ماهر می‌شوند؛ ۷۰ درصد باقی‌مانده را نیز مهاجران موقت یا کارگران روستایی تشکیل می‌دهند که فاقد ثبت‌نام رسمی و حق شهروندی هستند؛ جمعیتی که بخش عمده آن را زنان در سن کار تشکیل می‌دهد. اما داستان تحول شنزن درس‌هایی دارد که اگر به آنها رجوع کنیم، می‌توانیم به الگوی منطقی توسعه مناطق ساحلی جنوب کشور نظیر مکران دست پیدا کنیم.
شنزن، که روزگاری روستایی آرام بر کرانه‌های آبی جنوب چین بود و ماهیگیرانش روز را با صدای امواج و بوی دریا آغاز می‌کردند، امروز به شهری تپنده و پرجنب‌وجوش بدل شده است؛ یکی از مهم‌ترین قطب‌های جهانی در عرصه تولید، لجستیک و تجارت. این شهر، نخستین منطقه ویژه اقتصادی چین، نه‌تنها عنوان «بزرگ‌ترین شهر صادرکننده چین» را از آن خود کرده است، بلکه به‌مثابه دروازه‌ای مهم، چین را به بازارهای بین‌المللی پیوند می‌دهد.
موقعیت جغرافیایی استثنایی شنژن، با دسترسی مستقیم به بزرگ‌ترین مراکز تولید الکترونیک، تجهیزات پزشکی و صنایع پیشرفته، و نزدیکی به سه فرودگاه اصلی باربری کشور شنژن، هنگ‌کنگ و گوانگژو در کنار بندر عظیمش که سومین بندر کانتینری بزرگ جهان است، بستری ایده‌آل برای رونق تجارت فراهم آورده است. همین جایگاه، امکان ایجاد و توسعه انبارهای گمرکی در مناطق آزاد تجاری چون یانتیان و چیانهای را فراهم کرده است؛ انبارهایی که به شرکت‌ها این فرصت را می‌دهند تا پرداخت مالیات بر ارزش افزوده و عوارض گمرکی را به تعویق اندازند و بدین‌گونه، انعطاف بیشتری در عملیات و جریان نقدینگی خود داشته باشند.
مزیت‌های لجستیک
زیرساخت حمل‌ونقل جاده‌ای سریع به هنگ‌کنگ، تراکم بالای شرکت‌های لجستیک و ارائه خدمات ارزش‌افزوده نظیر کیت‌بندی، بسته‌بندی، مونتاژ سبک و پشتیبانی از تجارت الکترونیک، شنژن را به نقطه‌ای راهبردی در زنجیره تامین جهانی به‌ویژه برای شرکت‌های فعال در بازار آسیا تبدیل کرده است.
بر اساس اطلاعات وب‌سایت دولت چین، شنزن که از سوی شورای دولتی چین لقب «شهر بین‌المللی» را گرفته است، توانسته به مدت ۲۳ سال متوالی در جایگاه نخست صادرات در میان تمام شهرهای بزرگ و متوسط چین قرار گیرد. این موفقیت، جایگاه تثبیت‌شده آن را در تجارت جهانی نشان می‌دهد.
منطقه آزاد تجاری این شهر میزبان مجموعه‌ای گسترده از شرکت‌های جهانی است؛ از برندهای حاضر در فهرست معتبر فورچون گلوبال ۵۰۰ گرفته تا ۱۹۶ شعبه از شرکت‌های بین‌المللی که در زمینه‌هایی مانند خدمات علمی و فناوری، املاک، لجستیک، خدمات اطلاعاتی، واردات خودرو، صنایع فرهنگی و خلاق، و تجارت الکترونیک فعالیت می‌کنند. موفقیت چشم‌گیر شنزن تا حد زیادی مدیون موقعیت جغرافیایی استثنایی آن است. این شهر با دسترسی همزمان به مسیرهای هوایی، دریایی و زمینی، شرایطی ایده‌آل برای تجارت جهانی فراهم کرده است. فرودگاه بین‌المللی شنزن، فرودگاه هنگ‌کنگ و بندر هوایی شنزن، در کنار شبکه‌های ریلی پرسرعت، امکان جابه‌جایی سریع کالا و مسافر را فراهم می‌کنند. همچنین، پیوندهای قوی حمل‌ونقلی با هنگ‌کنگ و شهرهای حوضه رودخانه مروارید، جایگاه استراتژیک شنزن را به عنوان یکی از قطب‌های اصلی تجارت بین‌المللی تقویت کرده است. علاوه بر این، خدمات گسترده‌ای چون بارگیری و تخلیه سریع، ترخیص روان گمرکی، ترانشیپمنت (انتقال کالا از یک وسیله حمل‌ونقل به وسیله دیگر) و نیز بسته‌بندی و انبارداری، کارآیی عملیاتی این بندر را دوچندان کرده است.
استقلال اقتصادی و جذب سرمایه
شنزن در گذشته، برای تجارت جهانی به هنگ‌کنگ و دیگر مناطق چین وابسته بود، اما با اجرای پروژه‌های زیرساختی و توسعه‌ای، اکنون این شهر به صورت مستقل میزبان تجارت و سرمایه‌گذاری بین‌المللی است. یک نقطه عطف مهم در این مسیر، زمانی بود که دولت چین قوانین را برای تسهیل راه‌اندازی کسب‌وکار در منطقه آزاد تجاری شنزن اصلاح کرد. بر اساس گزارش وزارت کشور چین، در سال ۲۰۲۴ شرکت‌های خارجی بیش از ۴۰میلیارد دلار آمریکا در «منطقه همکاری صنعت خدمات مدرن شنزن–هنگ‌کنگ» که به اختصار «چیانهای» خوانده می‌شود، سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
در سال‌های اخیر گام‌های بزرگی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی برداشته شده است و توسعه زیرساخت‌ها به شکلی بوده که بتواند پاسخگوی موج ورود شرکت‌های بین‌المللی به منطقه آزاد شنزن و حتی سایر نقاط چین باشد. همزمان، چین با معرفی قوانین نوین و مدل‌های تازه اقتصادی تحت عنوان «میدان آزمایشی» رویکرد خود را از وابستگی صرف به هنگ‌کنگ و سرزمین اصلی، به یک اقتصاد باز و نوآور تغییر داده است.
اصلاحات نهادی عمیق، همکاری‌های گسترده در حوزه بندری، شکل‌گیری خوشه‌های صنعتی و ساخت شهرهای تازه، چهره منطقه آزاد شنزن را دگرگون کرده است و آن را به یکی از موتورهای پرقدرت اقتصاد چین بدل ساخته است؛ رشدی که ارزش اقتصادی‌اش به صدها‌میلیارد یوآن رسیده و همچنان با شتاب ادامه دارد.امروز شنزن، به‌عنوان سریع‌ترین و پرسودترین ناحیه اقتصادی چین شناخته می‌شود و همچون آهن‌ربایی قدرتمند، شرکت‌های بین‌المللی را به سرمایه‌گذاری و راه‌اندازی کسب‌وکار در خاک خود جذب می‌کند. تنها در سه ماه نخست سال ۲۰۲۴، تولید ناخالص داخلی آن به ۱۸۶میلیارد یوآن (معادل ۴.۲۵میلیارد دلار آمریکا) رسید؛ رقمی که حدود هشت درصد بیشتر از مدت مشابه سال قبل است. در ۱۱ ماه نخست همان سال، حجم کل تجارت خارجی به حدود ۶۴۰میلیارد یوآن افزایش یافت و جهشی ۴۶.۷ درصدی را ثبت کرد؛ درحالی‌که تجارت الکترونیک مرزی با رشد خیره‌کننده ۱۶۵ درصدی، به رقم ۱۱۰میلیارد یوآن رسید.
این روند تنها به یک سال محدود نمی‌شود؛ در سه سال گذشته و همزمان با گسترش محدوده جغرافیایی، رشد سالانه تولید ناخالص داخلی این منطقه همواره بیش از ۱۰ درصد بوده و تعداد شرکت‌های فعال از ۵۵ هزار به ۹۰ هزار رسیده است که این ارقام نشانه‌ای روشن از پویایی و ظرفیت بی‌پایان این بازار است.
پیشرو در نوآوری نهادی
بر اساس گزارش «موسسه پژوهش مناطق آزاد تجاری» دانشگاه سان یات سن، شنزن برای سومین سال متوالی، جایگاه نخست نوآوری نهادی را میان ۵۷ منطقه آزاد تجاری چین به دست آورده است. تنها در سال گذشته، ۱۴ اقدام نوآورانه از جمله «سیستم یکپارچه ثبت و طبقه‌بندی بین‌المللی کشتی‌ها» در این منطقه اجرا و سپس در سطح ملی گسترش یافت تا شمار کل اقدامات اصلاحی و اجرایی به ۱۰۲مورد برسد.
محیط اقتصادی پرنشاط و فضای نوآورانه شنزن بستری مناسب برای رشد شرکت‌های برجسته فراهم کرده است. چیانهای همچنین در حوزه هوش مصنوعی چندین «اولین ملی» را ثبت کرده است؛ از جمله همکاری با هوآوی برای تاسیس نخستین مرکز نوآوری صنعت هوشمند جهانی در کشور و راه‌اندازی اولین مرکز خدمات نوآوری مدل‌ها و الگوریتم‌های بزرگ در چین. در ژانویه ۲۰۲۴، نخستین سند سالانه این منطقه با محوریت حمایت از توسعه باکیفیت و کاربردهای پیشرفته هوش مصنوعی منتشر شد. تاکنون، چیانهای توانسته ۲۴۹ شرکت فعال در حوزه هوش مصنوعی را که واجد شرایط مقیاس تعیین‌شده دولتی هستند، جذب کند که ۷۷ مورد از آنها درآمدی بالای ۱۰۰میلیون یوآن دارند.
چن، یکی از کارآفرینان این منطقه، می‌گوید: «این آمار نشان می‌دهد که منطقه شنزن، به‌عنوان یک منطقه ویژه در دل منطقه ویژه، مزیت‌های چشم‌گیری در حوزه هوش مصنوعی نسبت به سایر مناطق دارد. این یعنی فرصت‌های همکاری بیشتری پیش روی ماست و رقابت سالم ما را به پیشرفت مداوم ترغیب می‌کند. ما واقعا خوش‌شانسیم که مسیر کارآفرینی خود را در چنین محیط پربار و رو به رشدی آغاز کرده‌ایم.»
اما با وجود تمام موفقیت‌های شنزن، بندر این شهر با چالش‌هایی جدی روبه‌رو است؛ از جمله ازدحام ناشی از افزایش روزافزون حجم بار و مسائل زیست‌محیطی که از فعالیت‌های دریایی نشات می‌گیرد. برای مقابله با این مشکلات، مدیریت بندر سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها، ارتقای سیستم‌های مدیریت ترافیک و استفاده از سوخت‌های پاک را در دستور کار خود قرار داده است. چشم‌انداز آینده این بندر بسیار روشن و امیدوارکننده است؛ با ادامه سرمایه‌گذاری در فناوری‌های «بندر هوشمند»، گسترش ارتباطات در قالب ابتکار «کمربند و جاده» و اتخاذ رویکردهای نوآورانه، شنزن جایگاه خود را به عنوان یکی از پویاترین و پیشروترین مراکز حمل‌ونقل دریایی جهان حفظ خواهد کرد.
