اخبار تاريخ و اقتصاد

اسفند امسال مصادف با هفتادوچهارمین سالگرد تصویب قانون ملی‌کردن صنعت نفت است. این قانون با توجه به تحولات سیاسی و به‌ویژه کودتای ۲۸مرداد که در پی داشت، یکی از اثرگذارترین تحولات در تاریخ معاصر ایران است. با وجود آنکه این قانون در مجلسین شورای ملی و سنا با اجماع به تصویب رسید و بلافاصله توسط شاه توشیح شد و با اتفاق نظر عمومی در زمان خود همراه بود، طی چند سال اخیر از سوی افرادی مورد مناقشه قرار گرفته است. بدیهی است که هیچ برداشتی از تحولات تاریخی مقدس نیست و می‌تواند مورد بحث و تجدید نظر قرار گیرد، اما بحث و بازنگری در برداشت‌های پیشین، به‌ویژه آنچه در ادوار گذشته مورد اجماع بوده، تنها می‌تواند با تکیه بر اسناد و شواهد تاریخی انجام شود. متاسفانه بخش عمده ردیه‌هایی که طی سال‌های اخیر علیه ملی کردن صنعت نفت مطرح شده، مبتنی بر تحریف، جعل و برخورد گزینشی با تاریخ است و اغلب هدفشان تحلیل سیاسی به شیوه تطبیق گذشته با سمت‌گیری‌ها و ذهنیات سیاسی روز است و نه تحلیل تاریخی. درحالی‌که تاریخ‌نگاری تحلیلی بر اسناد و شواهد تاریخی متکی است، تاریخ‌نگاری سیاسی-ژورنالیستی بی‌اعتنا به اصول و قواعد مسلم تاریخ‌نگاری، اهداف سیاسی-تبلیغی خود را دنبال می‌کند و نتیجه‌ای جز اغتشاش و آشفتگی در ذهن بخشی از اقشار جوان و میان‌سال ندارد. این مناقشه‌گران ظاهرا به دو دلیل محیط را برای جعل، تحریف و وارونه‌خوانی تاریخ به جای تکیه بر عینیات آماده کرده‌اند: یکی دلزدگی چند نسل از افراط و شعار طی چند دهه اخیر که موجب انزوای کشور شده و دیگری اطلاع اندک مردم به‌ویژه جوانان از تاریخ معاصر به‌دلیل محدودیت‌ها طی ۱۰۰سال گذشته. در زیر با حداکثر اختصار به اهم این بازنگری‌های بی‌پایه پرداخته شده است:

انتظار چند نفر سر سفره هفت‌سین برای رسیدن لحظه‌ تحویل سال، خاطره‌ جمعی همه ایرانی‌هاست؛ خاطره‌ای که «حسین شیخ» از آخرین شاگردان کمال‌الملک، آن را به زیبایی در تابلوی «هفت‌سین» به تصویر کشیده است. شاید کمتر کسی بداند تابلوی «هفت‌سین» یا «نوروز» که حتی در کتاب‌های درسی هم تصویر آن چاپ می‌شود، کار یکی از جوان‌ترین و مستعدترین شاگردان کمال‌الملک یعنی حسین‌خان شیخ است.

شارلوته بِرات، خبرنگار جوانی که در هفته‌نامه دای ولتبونه اخبار مربوط به زنان و سایر ابعاد حیات اجتماعی و سیاسی آلمان را گزارش می‌کرد، سال۱۹۰۷ در شهر فُرستِ آلمان، نزدیک مرز لهستان متولد شد. برات یهودی و کمونیستی متعهد بود، از‌این‌رو ناگهان در ۱۹۳۳ از کار برکنار شد. همزمان با خیزش جنبش نازی، کابوس‌های هر شب او نیز آغاز شد.

شارلوته برات سال ۱۹۰۷ در شهر فورست، آلمان به دنیا آمد. او یک خبرنگار و نویسنده بود که در مکتب روزا لوکزامبورگ و پل لووی آموزش دید و به اندیشیدن درباره مسائل اجتماعی و خبرنگاری پرداخت. شارلوته تا زمان ممنوعیت شغلی‌اش در دوران برآمدن فاشیسم در برلین درباره موضوعات اجتماعی و شرایط زندگی زنان می‌نوشت.

با آغاز قرن نوزدهم ایران صحنۀ تاخت و تاز روسیه و بریتانیا قرار گرفت در این قرن ایران اراضی وسیعی را از دست داد و صدمات بسیاری بر آن وارد شد؛ درحالی‌که ایران از سوی مرزهای غربی خود با تهدید امپراتوری عثمانی مواجه بود، ولی در این قرن فشار روسیه از سوی شمال و فشار و تجاوز تدریجی بریتانیا از جنوب آشکار شد. مرزهای شرقی ایران نیز از خطر تجاوز قبایل مصون نماند. قرن نوزدهم میلادی شاهد کشمکش‌های قدرت‌های اروپایی برای گسترش نفوذ خویش در شرق از یک‌سو و درگیری مداوم آنان با عثمانی از سوی دیگر بود. در این میان سلاطین قاجار اجبارا وارد بازی سیاسی بسیار پیچیده‌ای‌ شدند که درواقع نقش مهره‌ای را در کشمکش‌های مزبور ایفا می‌کرد.

شرکت زیگلر از نخستین شرکت‌های مدرن اروپایی محسوب می‌شود که در ایران سرمایه‌گذاری کرد و توانست بیش از ۵۰سال دوام بیاورد. این شرکت را کارآفرین سوئیسی به نام فیلیپ زیگلر بنیان نهاده بود. در سال۱۷۷۲ ناصرالدین‌شاه پس از سفر به اروپا فرمانی صادر کرد که طبق آن شرکت‌های خارجی امکان فعالیت اقتصادی در ایران را یافتند. زیگلر این فرصت را غنیمت دانست و واحد تولید فرش خود را در سلطانیه (اراک امروز) راه‌اندازی کرد. انتخاب این مکان به‌دلیل برخورداری از یک شبکه زیرساختی ارتباطی بین تهران و بغداد از طریق همدان و کرمانشاه بود.

۸ ژوئیه۱۸۵۳، ناخدا متیو پری (Matthew Perry)، تاجر آمریکایی چهار کشتی خود را به بندر خلیج توکیو هدایت کرد. او در تلاش بود برای اولین‌بار پس از ۲۰۰سال وقفه، تجارت و گفت‌وگوی منظم بین ژاپن و دنیای غرب را از سر بگیرد. اگرچه او اغلب به‌عنوان کسی که کشور ژاپن را به دنیای غرب گشوده است شناخته می‌شود، اما پری اولین غربی نبود که به این مجموعه جزایر شرق عالم سفر کرده بود. بازرگانان پرتغالی، اسپانیایی و هلندی در قرن‌های ۱۶ و ۱۷ میلادی با ژاپن تجارت منظم داشتند.

نشست علمی «مروری بر پژوهش‌های ایران‌شناسی در ژاپن» ۱۴اسفندماه جاری با سخنرانی ایران‌شناسان برجسته ژاپنی در دانشگاه تهران برگزار شد. در این نشست پروفسور ماساتومو کاواموتو، استاد دانشگاه نارا ژاپن، دکتر ریوکو واتابه متخصص تاریخ ایران در دوره مغول و ایلخانان، دکتر نائوفومی آبه استاد تاریخ دانشگاه اچانومیزو ژاپن و دکتر سانائه تاکاگی استاد تاریخ ایران در دانشگاه واسادا حضور داشتند. ایران‌شناسان ژاپنی از حضور و تجربیات خود در پژوهش‌های این حوزه و ضرورت تداوم ارتباط میان دانشگاه‌های ایران و ژاپن سخن گفتند.

ریچارد توماس استایتز (۲دسامبر۱۹۳۱ - ۷مارس۲۰۱۰) مورخ فرهنگ روسیه و استاد تاریخ در دانشگاه جرج تاون بود. او در کتاب «رویاهای انقلابی» با بررسی تاریخ اجتماعی و فکری و فرهنگی روسیه در سال‌های پیش و پس از انقلاب اکتبر۱۹۱۷، بر این باور است که انقلاب روسیه فقط پیرامون آرمانشهرهای مارکسیستی شکل نگرفته، بلکه برخاسته از برخورد و تلاقی سنت‌های آرمان‌شهر‌باورانه تاریخ روسیه است که رویاها و کابوس‌های دهقانان و کارگران و روشنفکران و دولت و نظامیان و دیگر گروه‌ها را دربرمی‌گیرد. استایتز در این کتاب تصویر روشنی از زندگی انقلابی و عوامل فرهنگی، اسطوره‌ها، آیین‌ها، فرقه‌ها و نمادهایی که مبنای آن را تشکیل می‌دادند، ترسیم می‌کند. او با تحلیل شکل‌های اصلی تفکر آرمان‌شهری و انگیزه‌های تجربی و برخورد گریزناپذیر اقتدارگرایی بلشویکی و رفتار آزادی‌خواهانه و آرزوهای بخش‌های بزرگی از جمعیت روسیه و سپس نفی تمام‌عیار همه جریان‌های آرمان‌شهری و تجربه‌های انسان‌گرایانه در دوران استالین، سرنوشت تک‌تک این آرمان‌شهرها و منادیان آنها را به تصویر می‌کشد.

جنگ و نظام طبقاتی از ابتدای ظهور نخستین تمدنی که از سطح زندگی انسان بدوی بالاتر بوده است، یعنی از حدود ۵ یا ۶هزار سال پیش، وجود داشته و همواره رنج‌های شدیدی را باعث شده است. از تقریبا بیست تمدنی که مورخان جدید غربی از آن مطلع بوده‌اند همه به جز تمدن خود ما ظاهرا مرده و از بین رفته‌اند.

دنیای‌اقتصاد: اقتصاد روسیه در دوره جنگ جهانی اول - چهارسال مانده به انقلاب اکتبر- وضعیت نابسامان و وخیمی داشت. در نیمه سال۱۹۱۴، تعداد و شدت اعتصابات صنعتی به سطح‌ سال۱۹۰۵ نزدیک ‌شد. کارگران در میدان نفتی دورافتاده باکو در ماه ژوئن به‌دلیل دستمزدهای پایین و شرایط خطرناک کار، اعتصاب کردند.